مطمئنا برای شما هم پیش آمده است که استفاده از سموم برای مقابله با آفات آنچنانکه باید و شاید جوابگو نیست! سوال اینجاست که مشکل کجاست؟ آیا سموم مورد استفاده در مقابله با آفات کارایی خود را از دست داده اند یا آفات نسبت به سموم موجود مقام شده اند؟
در پاسخ باید گفت که متاسفانه هر دو مورد اتفاق افتاده است, یعنی هم سموم کارایی قبلی خود را در مقابله با آفات تا حدود زیادی از دست داده اند و هم آفات نسبت به سموم موجود مقاوم شده اند. طبق به روزترین متدهای کشاورزی استفاده صرف از سموم شیمیایی برای مقابله با آفات به هیچ عنوان جوابگو نیست, در حال حاضر برای مقابله با آفات باید نسبت به استفاده از مکمل های خاص و کودها برای ترمیم بافتهای آسیب دیده در گیاه بصورت همزمان اقدام کنیم.
چرا سموم کارایی های سابق خود را در مقابله با آفات ندارند و آفات مقاومتر شده اند؟
در ادامه نسبت به توضیح زوایای مختلف این مشکل خواهیم پرداخت.
ایجاد مصونیت در برابر سموم
آفات هم مثل تمامی موجودات یک راه تعالی و پیشرفت را طی می‌کنند, بزرگترین هدف این موجودات حفظ نسل است. زمانیکه ما برای مقابله با آفات از سموم مختلف استفاده می‌کنیم, طبق نظریه انتخاب طبیعی داروین همیشه تعدادی از این آفات به دلیل جهش های ژنتیکی که در ساختار این موجودات اتفاق افتاده است تا حدودی نسبت به این سموم مقاوم می‌شوند. زمانیکه جمعیت حساس در مقابل سموم روز به روز کمتر و کمتر می‌شوند این اقلیت آفات کم کم تبدیل به اکثریت می‌شوند و در نهایت این آفات که تا دیروز با استفاده از سموم قابل کنترل بودند در حال حاضر نسبت به این نوع سموم مصونیت پیدا کرده و استفاده از سموم به غیر از ایجاد شوک به گیاه هیچ تاثیر دیگری ندارد. چرا این اتفاق می افتد؟ علل مختلفی برای این موضوع می توان مطرح کرد که در ادامه به مهمترین آنها خواهیم پرداخت.
تحریک جامعه آماری
متاسفانه هدف نهایی استفاده از سموم از بین بردن 100% جامعه آماری آفات است, این یعنی در میان مدت و بلند مدت جامعه آماری آفات در حال تهدید است, زمانیکه این اتفاق می‌افتد, آفات برای حفظ نسل خود میزان زاد و ولد را به شدت افزایش می‌دهند که این اتفاق بصورت طغیان آفات در انواع کشتها قابل مشاهده است. از طرفی به دلیل کاهش جمعیت آفات آسیب پذیر در مقابل سموم و افزایش جمعیت مقاوم در برابر سموم عملا سموم به غیر از تحریک جامعه آماری آفات و افزایش میزان زاد و ولد کارایی دیگری ندارند به همین دلیل است که بعضی از کشاورزان ادعا می‌کنند که چند مرحله بعد از استفاده از سموم شیمیائی نه تنها آمار آفات کاهش پیدا نمی‌کند بلکه به شدت رو به افزایش و طغیان است.
استفاده بی رویه از کودهای شیمیائی
استفاده بی رویه از کودهای شیمیائی متاسفانه از چندین جهت باعث افزایش میزان حمله آفات به کشت ها می‌شود که در زیر به مهمترین آنها خواهیم پرداخت
تولید پروتئین های بد
یکی دیگر از علل طغیان آفات و کاهش کارایی سموم شیمیایی استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی است. زماینکه ما بصورت بی رویه و بدون توجه به میزان نیاز کشت نسبت به استفاده از کودهای شیمیایی می‌کنیم, بالانس مواد و پروتئین های تولیدی در ساختار گیاه به هم می‌خورد که این پروتئین ها عملا هیچ کاربردی برای گیاه نداشته و گیاه مجبور به دفع این پروتئین هاست. دفع این پروتئین های روی اندام سبز باعث ایجاد فرمون و جذب آفات به گیاهان می‌شوند.
برهم خوردن بالانس هورمونی گیاه
هرچقدر یک گیاه قوی تر و سالم تر باشد به همان میزان قدرت مقابله بیشتری در مواجه به آفات دارد, زمانیکه ما بیش از حد نیاز گیاه از کودهای شیمیایی استفاده می‌کنیم این بالانس هورمونی به هم خواهد خورد, برهم خوردن این بالانس هورمونی یعنی کاهش میزان قدرت خود ایمنی و افزایش آسیب پذیری در مقابله با آفات.
برهم خوردن شرایط محیطی گیاه
از عمده ترین موارد در برهم خوردن شرایط محیطی در استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی, افزایش میزان شوری مخصوصا در خاک اطراف ریشه و کاهش میزان ماده خشک به دلیل افزایش بی رویه آب میان بافتی در ساختار گیاه است که هر دوی این موارد باعث افزایش آسیب پذیری گیاه در مقابله با آفات است.
عدم تامین احتیاجات کودی گیاه در مقابله با آفات
از عمده ترین آسیب هایی که آفات به ساختار گیاه وارد می‌کنند, فقر مواد غذایی است چرا که به دلیل حمله آفات روند جذب و تامین مواد کودی و به دنبال آن مواد غذایی مورد نیاز گیاه دچار اختلال های جدی شده اند, پس به همین دلیل مهم باید نسبت به تامین مواد کودی مورد نیاز کشتها در حین مبارزه با آفات و استفاده از سموم شیمیایی دقت کنیم, ولی متاسفانه واقعیتی که با آن روبرو هستیم این است که معمولا در کنار سموم شیمیایی نمی‌توانیم از کودهای شیمیایی و سنتی استفاده کنیم, چرا که باعث ایجاد استرس و رسوب در استفاده همزمان از این دو نوع ماده شیمیایی وجود دارد.
حال سوال این است که با توجه به مواردی که در بالا اشاره شد راهکار چیست و کشاورزی مدرن برای رفع این مشکلات چه راهکارهائی را توصیه میکند؟
از عمده ترین راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با این مشکلات می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- استفاده از سموم ارگانیک و تغییر رویه مبارزه با آفات
- اصلاح شرایط محیطی در کنار مبارزه با آفات
- افزایش قدرت خود ایمنی در گیاهان
- استفاده از کودهای خاص در کنار استفاده از سموم شیمیایی
استفاده از سموم ارگانیک و تغییر رویه مبارزه با آفات
یکی از عمده ترین مسائل در خصوص مقابله با آفات تغییر رویه و نوع مواد مورد استفاده است. اگر در گذشته هدف استفاده از سموم از بین بردن 100% آفات بوده است باید در حال حاضر کنترل جمعیت آفات باید باشد. در این روش جمعیت آفات تا نقطه ایجاد خسرات پایین آورده می‌شود و هدف از بین بردن 100% جمعیت نیست. این کار با استفاده از سموم ارگانیک به تنهایی یا همراه با سموم شیمیایی حاصل خواهد شد.
در این روش در کنار سموم شیمیایی از سموم ارگانیک هم استفاده می‌شود. استفاده از این سموم ارگانیک ضمن بالا بردن میزان تاثیر سموم شیمیایی مقداری هم روی ایجاد بالانس هورمونی و افزایش خود ایمنی گیاه تاثیر گذاشته و از طرفی هم شرایط محیطی را که در ادامه بصورت کامل توضیح خواهیم داد به نفع گیاهان اصلاح خواهند کرد.
اصلاح شرایط محیطی در کنار مبارزه با آفات
یکی از عمده ترین علل شیوع یک آفت شرایط محیطی است و تا زمانیکه این شرایط به نفع گیاه اصلاح نشوند عملا مبارزه و کنترل آفت امکان پذیر نخواهد بود, متاسفانه در متدهای استفاده صرف از سموم شیمیایی برای مقابله با آفات هیچگونه توجهی به این امر نمی‌شود ولی در روش های مدرن در مبارزه با آفات یکی از ارکان مبارزه همین اصلاح شرایط محیطی به نفع گیاهان است. در این روش به دلیل استفاده از سموم ارگانیک و با توجه به خاصیت دورکنندگی که اکثر سموم ارگانیک آفات دارند, آفات بصورت موقتی هم که شده امکان نزدیک شدن به گیاهان و تغذیه از آنها را ندارند که این امر روی کاهش آمار نقش بسیار مهمی ایفا میکند.
در کنار این کارها اصلاح شرایط محیطی مخصوصا از لحاظ میزان شوری, رطوبت, کنترل میزان استفاده از کودهای شیمیایی و عواملی از این دست شرایط را برای گیاه مساعد و برای آفات نامساعد میکند.
افزایش قدرت خود ایمنی در گیاهان
زمانی یک گیاه از دام آفات رهایی پیدا میکند که گیاه به حالت طبیعی یا همان بالانس هورمونی خود بازگشته باشد و این امر محقق نخواهد شد مگر با استفاده همزمان از سموم ارگانیک در کنار سموم شیمیایی و اصلاح شرایط محیطی.
استفاده از کودهای خاص در کنار استفاده از سموم شیمیایی
یکی از عمده ترین کمبودهای در روش های سنتی مبارزه با آفات به نوعی بی توجهی به تغذیه و کوددهی است, که این هم به دلیل عدم امکان استفاده از کود شیمیایی در کنار سموم شیمیائی است. خوشبختانه با توجه به پیشرفتهای فراوان در علم کشاورزی و تولید کودهای ارگانیک با قابلیت استفاده همزمان با سموم شیمیایی این مشکل بصورت کلی رفع شده است, در حال حاضر ما می‌توانیم در کنار سموم شیمیایی و ارگانیک نسبت به استفاده از کودهای ارگانیک اقدام کنیم تا در عین کنترل آفات و مبارزه با آنها احتیاجات کودی گیاه را تامین و در نهایت وضعیت گیاه را به حالت طبیعی و بهبودی کامل سوق دهیم.
انواع سموم شیمیایی برای کنترل آفات کدام اند؟
سموم شیمیایی به سه روش اثر خود را برروی گیاهان می‌گذارند:
- گوارشی
- تنفسی
- تماسی
- تدخینی
برخی از سموم اثری دوگانه دارند مانند کنفیدور که یک حشره کش سیستمیک با اثرات تماسی گوارشی می‌باشد.
کنترل آفات کشاورزی بوسیله ی کنفیدور
نحوه اثر سم کنفیدور با سایر حشره کشها متفاوت است. این حشره کش روی نژادهای جدید و مقاوم آفات به خصوص حشراتی که در برابر سموم فسفره آلی مقاوم شده اند موثر است. ماده موثر موجود در حشره کش کنفیدور به صورت تماسی و گوارشی روی آفات گیاهی به ویژه حشرات مکنده اثر میکند و با اختلال در کار سیستم عصبی موجب نابودی آنها می‌شود. این حشره کش دارای خواص سیستمیک است که از طریق برگ, ساقه و ریشه جذب گیاه می‌شود و به راحتی توسط عصاره موجود در آوندها به سایر قسمتهای گیاه منتقل می‌شود.