آنچه درباره گذشته ماسک تنفسی باید بدانیم
تا حدود ۲ قرن پیش، استفاده از ماسک فرار و رسپیراتورها به عنوان ابزار تصفیه هوا و جلوگیری از استنشاق آئروسل‌ها (هواپخش) آنچنان مطرح نبود. هرچند که بر اساس تحقیقات صورت گرفته از روم باستان استفاده از ماسک‌های تنفسی رواج داشته است. و این ماسک‌ها از مواد مختلفی برای مصارف گوناگون تولید و استفاده می‌شدند.
در حدود دهه اول ۱۸۰۰ میلادی ماسک‌های مجهز به فیلترهای جاذب ذرات و بخارات ساخته شد که این رسپیراتورها توسط آتش‌نشان‌ها برای اولین بار مورد استفاده قرار گرفتند. با شروع جنگ جهانی اول و استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی مبتنی بر گازهای شیمیایی به منظور حفظ سلامتی سربازان و سایر افراد غیر نظامی در برابر گازهای سمی و کشنده، محققان بر روی ساخت ماسک‌های تنفسی امروزی که برای همه ما آشنا هستند، متمرکز شدند.
با اتمام جنگ و گسترش استفاده از سموم و فرآورده‌های صنعتی در مراکز خدماتی، صنایع، کشاورزی و غیره نیازمندی ساخت ماسک‌های تنفسی جدیدتر و بکارگیری استانداردهای مناسب جهت ساخت و عرضه این محصولات بیش از پیش آشکار شد که به این موجب در ایالات متحده آمریکا منجر به پیدایش سیستم ایالتی ارزیابی رسپیراتورها گردید. حدوداً از سال ۱۹۲۰ آمریکا اقدام به عرضه ماسک‌های تنفسی با کیفیت مناسب کرد که چنانچه ماسک‌های آن سال‌ها را بدست آورید هنوز هم قابل اتکا و استفاده هستند!
ماسک‌های تنفسی که امروزه برایمان نام آشنا هستند
با شیوع تب ثروت‌طلبی و مهاجرت مردم به شهر‌های بزرگ همزمان با صنعتی شدن شهرها باعث آلودگی‌های زیست محیطی بسیاری گردید. صنعتی شدن شهرها مساوی بود با استفاده بیشتر از انرژی‌های فسیلی اعم از ذغال‌سنگ، نفت و … که به سرعت موجب آلودگی هوا گردید. این در حالی بود که بشر به همین وضع موجود راضی نشد و شروع به استخراج نفت و سوخت‌های فسیلی به صورتی دیوانه‌وار نمود و سیر تخریب محیط زیست اعم از جنگل‌ها و مراتع و خاک و … را پیش گرفت.
همه این عوامل باعث به وجود آمدن بلایای بسیاری بر سر جوامع امروزی گردید. امروزه بسیاری از شهرها در آلودگی دائمی به سر می‌برند و تنها در ایامی از سال تمیز هستند. به طور مثال امروز که این مطلب را به نگارش در می‌آورم شاخص آلودگی در شهر تهران به نزدیک وضع بحرانی یا عدد ۱۵۰ رسیده است.
راه چاره چیست؟
به جز روش‌های تغییر بهره‌گیری از منابع زیست محیطی و سیاست‌های حفظ محیط زیست که متاسفانه در بسیاری از موارد کُند عمل می‌کنند و بهره‌وری مناسبی ندارند. باید خود برای حفظ سلامتی پیش‌قدم باشیم. استفاده از ماسک‌های تنفسی یکی از راه‌های مناسب جهت مصون ماندن از دچار شدن به بیماری‌های دستگاه تنفسی می‌باشد. این بیماری‌ها به صورت مزمن رخ می‌دهد و ممکن است سالیان سال، به صورت نهان در بدن فرد باقی بمانند. یکی از مهمترین راه‌های اصلی انتقال مواد زیان‌آور به بدن از طریق هوا و راه تنفسی است. این مواد زیان‌آور می‌توانند صدمات زیادی اعم از صدمات فیزیکی و بیولوژیکی و تحریک در سیستم تنفسی را ایجاد کنند و در حالت بعد پس از جذب توسط ریه‌ها به نقاط دیگر بدن سرایت نمایند.
نحوه عملکرد رسپیراتورها
عملکرد رسپیراتورها بسیار ساده است. آنها بر روی دهان و بینی قرار گرفته و با تامین هوای تمیز و پاک و یا از طریق تصفیه هوای آلوده، آلاینده‌های موجود را حذف و هوای سالم را برای کاربر فراهم می‌کنند
انواع ماسک‌های تنفسی
رسپیراتورها از نظر اندازه، شکل، نوع استفاده، نحوه قرارگیری بر روی صورت و مکانیزم تامین هوای سالم به انواع گسترده‌ای تقسیم‌بندی می‌شوند. در حالی که تعدادی بر روی دهان و بینی نصب می‌شوند، برخی کل صورت را می‌پوشانند و حتی برخی دیگر کل بدن را پوشش می‌دهند. به عبارت بهتر تجهیزات حفاظت تنفسی یا در اصطلاح رسپیراتورها وسایلی هستند که از ورود مواد زیان‌آور به درون سیستم تنفسی فرد ممانعت به عمل می‌آورند. این مواد زیان‌آور و مضر می‌توانند شامل انواع گازها، بخارات، فیوم‌ها، میست‌ها، گرد و غبارهای سمی و محرک باشند.
- رسپیراتورهای تصفیه‌کننده هوا
- رسپیراتورهای تامین‌کننده هوا
الف– ماسک‌های تصفیه‌کننده هوا
این نوع ماسک، مواد زیان‌آور و آلاینده‌های موجود در هوای استنشاقی را تصفیه کرده و هوای سالم و تمیز را برای فرد فراهم می‌کنند، با توجه به مکانیزم اثر این نوع از ماسک‌ها به انواع زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
- ماسک با فیلتر مکانیکی:
به منظور فیلتر کردن و تصفیه گرد و غبار، میست‌ها، مه‌ها، دمه‌ها، آئروسل‌ها
- ماسک با فیلتر شیمیایی:
به منظور فیلتر کردن و تصفیه کردن گازها و بخارات
ب- ماسک‌های تامین‌کننده هوا:
این نوع ماسک، هوای سالم را از طریق یک منبع سالم تامین می‌کنند، کاربرد این نوع از رسپیراتورها برای زمان‌هایی است که به علت غلظت پایین اکسیژن (پایین‌تر از ۲۱%) محیط و یا عدم در اختیار داشتن فیلتر مناسب جهت تصفیه هوا قادر به استفاده از ماسک‌های گروه “الف- ماسک‌های تصفیه‌کننده” نباشیم. رسپیراتورهای تامین‌کننده هوا به دو نوع کلی تقسیم‌بندی می‌شوند:
- ماسک با تامین‌کننده همراه (کپسول‌دار)
- ماسک با تامین کننده از راه دور (شلنگ‌دار)
همچنین انواع ماسک‌ها به شرح ذیل قابل تقسیم‌بندی هستند:
الف- ماسک‌هایی که مکانیزم آنها بر اساس قرارگیری محکم روی صورت است:
- تمام ماسک
- نیم ماسک
- ربع ماسک
ب- ماسک‌هایی که به طور محکم روی صورت قرار نمی‌گیرند:
- هودها
- هلمت‌ها
- بلوزها
- لباس‌های کامل
در مطالب بعدی در مورد نحوه انتخاب ماسک مناسب و ایده‌آل با در نظر گرفتن قیمت بهینه به همراه کیفیت مناسب خواهیم پرداخت.
انواع ماسک تنفسی رایج
به علت گسترش شدید بیماری ویروس کرونا، تمامی کشورهای جهان به منظور پیشگیری از بروز این بیماری، ماسک تنفسی را به عنوان راهکار پیشگیری معرفی کردند و استفاده گسترده از ماسک تنفسی در تمامی نقاط جهان به امری عادی بدل شد. به همین دلیل شاید هنوز هم برای برخی از افراد انتخاب ماسک تنفسی مناسب برای مقابله با ویروس کرونا، مشکل باشد. در ادامه به معرفی چندین نوع ماسک تنفسی مناسب در برابر ویروس کرونا می‌پردازیم.
– ماسک‌های ذرات
این نوع از ماسک را که بیشتر با نام ماسک سوپاپ‌دار یا N95 می‌شناسند، به گروهی از تجهیزات اطلاق می‌شود که توانایی بسیار بالایی در برابر فیلترینگ ذرات و جلوگیری از ورود آنها به محدوده تنفسی دارند. معمولا از این نوع ماسک در اتاق‌های عمل و مراکز درمانی استفاده شده و به علت وجود سوپاپ خروجی هوا، برای تمامی افراد مناسب نمی‌باشد و اگر فرد از سلامت خود اطمینان نداشته باشد، ممکن است مسبب انتقال بیماری به سایرین باشد. از منظر دوم نیز هزینه تمام شده این نوع ماسک نسبت به سایرین، بالاتر بوده و توان اقتصادی تمامی آحاد جامعه توانایی بهره‌مندی در استفاده از این نوع ماسک را میسر نمی‌سازد.
– ماسک‌های سه لایه پزشکی یا جراحی
این نوع ماسک که با نام‌های ماسک جراحی یا ماسک پرستاری و ماسک ۳ لایه شناخته می‌شود، از ساده‌ترین انواع ماسک می‌باشد. معمولا در ساختمان این نوع ماسک از دو لایه اسپان باند و یک لایه ملت بلون و در برخی دیگر از سه لایه اسپان باند تقویت شده استفاده می‌شود.
مزایای این نوع ماسک تنفسی در درجه اول، قیمت مقرون به صرفه و مناسب این ماسک بوده و سپس سهولت در تولید و توزیع سریع می‌باشد. راندمان این ماسک به نسبت ماسک‌های ذرات کمتر بوده و در صورت سوء مصرف کاربر می‌تواند حتی به نتیجه عکس منجر شود.
– ماسک‌های سه بعدی
ماسک‌های ۳ بعدی تلفیقی از ماسک‌های سه لایه پزشکی و ماسک‌های ذرات می‌باشد که با طراحی جدید، شماری از نقایص عمده ماسک‌های سه لایه را برطرف کرده است. این نوع ماسک همانند ماسک‌های ذرات پوشش حفاظتی بهتری را برای فرد به ارمغان آورده و در کنار این‌ها از قیمت مناسبی نیز برخوردار است. از معایب این ماسک می‌توان به قیمت بالاتر نسبت به نوع سه لایه و همچنین عدم تناسب ابعاد ماسک با صورت افراد در برابر ماسک سه لایه پزشکی اشاره کرد.
برگرفته شده از: