بررسی تاثیر تحریم های اقتصادی بر صادرات و واردات ایران
اعمال تحریم ها از دیرباز به عنوان یک تقابل سیاستی رایج بین کشورها و ابزاری برای رسیدن به اهداف و مقاصد سیاسی مطرح بوده است. آمریکا و اتحادیه اروپا بعد از انقلاب و به ویژه در سال های اخیر از سیاست تحریم اقتصادی علیه ایران به طور فزاینده ای استفاده کرده اند. از جمله اهداف این تحریم ها فشار بر حجم مبادلات بین المللی ایران و جلوگیری از تجارت برخی از کشورها با تجار و صاحبان صایع ایرانی است. هدف از پژوهش حاضر این است که آثار تحریم های اقتصادی بر ساختار تجارت خارجی ایران خصوصا بر کسب و کار خریدار ضایعات آهن مورد بررسی قرار گیرد.
در این تحقیق با تکیه بر روش های اقتصادی سنجی حداقل مربعات معمولی و حداقل مربعات کاملا اصلاح شده برای بررسی آثار تحریم های اقتصادی بر ایران استفاده شده است. الگوسازی مدل تحقیق بر اساس داده های سری زمانی واردات و صادرات طی سال های 1382 الی1396 صورت گرفته است. یافته های پژوهش حاکی از این است که تحریم های گسترده سال های اخیر بر واردات ایران تاثیر منفی داشته است ولی تاثیر تحریم ها بر صادرات با وجود منفی بودن به لحاظ آماری معنی دار نبوده است.
قیمت آهن آلات چگونه از نرخ ضایعات فلزی تاثیر می پذیرد؟
به‌طورکلی، هر قطعه فلزی که پس از مصرف، کاربرد یا شکل اولیه خود را از دست بدهد به‌عنوان ضایعات آهن یا قراضه آهن شناخته می‌شود. جهت بازگشت به چرخه تولید احتیاج به بازیافت دارند؛ یکی از شاخصه‌های مطلوب آهن، توانایی بازیافت مجدد این فلز پرکاربرد است. بازیافت فلزات هم از بعد اقتصادی و هم از لحاظ زیست محیطی بسیار مهم و ارزشمند است. ضایعات، عمدتاً از منابعی چون کارخانه‌های تولیدی، خودروهای فرسوده، قوطی‌ها و لوله‌های مصرفی، شیرآلات و قطعات لوازم خانگی تأمین می‌شوند.
قراضه بازیافت شده را باید در کنار سنگ آهن، یکی از مواد اولیه در تولید شمش‌های فولادی دانست، به‌طوریکه در کوره‌های قوس الکتریکی، در حدود ۱۰ درصد و در کوره‌های القایی تا ۵۰ درصد از مواد اولیه تولید شمش، بیلت و اسلب‌های فولادی را ضایعات آهنی تشکیل می‌دهند. با این تفاسیر، هرگونه تغییر در قیمت قراضه‌های آهنی می‌تواند باعث نوسان در بهای مقاطع فولادی مانند شود.
سه فاکتور اساسی که بر قیمت نهایی ضایعات اثر می گذارد؟
همانند دیگر محصولات فولادی، عوامل زیادی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بر ارزش نهایی ضایعات تأثيرگذار هستند. در ادامه با سه پارامتر تاثیرگذار بر بهای ضایعات از دید خریدار ضایعات آشنا می‌شویم:
عرضه و تقاضا
میزان عرضه و تقاضای این محصولات در بازارهای داخلی و جهانی، یکی از مهم‌ترین پارامترها در این زمینه هستند. مثلاً با رکود بازار مسکن و کاهش میزان ساخت‌وساز، تقاضا برای خرید آنها کاهش یافته و به همان میزان باعث پایین آمدن قیمت ضایعات می‌شود و بالعکس.
قیمت جهانی فولاد
نوسانات نرخ جهانی فولاد نیز از دیگر علل اثرگذار در این عرصه بوده که تأثیر مستقیمی بر تغییرات قیمت قراضه‌های آهنی دارد.
اثر سیاست های داخلی و خارجی
سومین پارامتر مؤثر در این رابطه را می‌توان به سیاست‌های داخلی و خارجی یک کشور مرتبط دانست. تحریم‌های اقتصادی و تأثيرات مخرب آن بر نرخ ارز در سال‌های اخیر در کشور ما، مثال مناسبی در این زمینه است؛ همچنین وضع مصوبات داخلی جهت واردات و صادرات این محصولات، می‌تواند اثربخشی زیادی در نوسانات بازار ضایعات آهنی داشته باشد.
با نوسان ارزش ضایعات آهن، قیمت کدام مقاطع فولادی در بازار دچار تغییر می شود؟
همانطورکه ذکر شد، می‌توان از ضایعات پس از بازیافت مجدد به‌عنوان ماده اولیه شمش آهن استفاده نمود. همچنین در تولید اسلب و بیلت‌های فولادی نیز از قراضه آهنی استفاده می‌شود. در کارخانه‌های تولیدکننده مقاطع مختلف فولادی از قبیل: میلگرد، تیرآهن، نبشی، ناودانی و… در پروسه تولید این محصولات عمدتاً از شمش فولادی و یا گاهاً اسلب و بیلت‌ها استفاده می‌شود. پس واضح است که نوسانات بهای ضایعات به‌طور مستقیم می‌تواند بر قیمت تمام‌شده تولید تمامی مقاطع فولادی، تأثیرگذار باشد و ارزش‌گذاری این محصولات را تحت‌الشعاع قرار دهد.
لازم به ذکر است که در چند سال اخیر بالارفتن نرخ دلار در داخل کشور، به عنوان مهم‌ترین و اصلی‌ترین مولفه مؤثر بر قیمت محصولات فلزی شناخته می‌شود که تقریباً تأثیرگذاری بقیه فاکتورها را بی اثر نموده‌است؛ به‌شکلی که حتی پس از سقوط ارزش جهانی فولاد، کاهش چشمگیری را در بازار داخلی کشور شاهد نبوده‌ایم. با این‌حال تغییرات بهای قراضه آهن در صورت نرمال بودن بازار، نقش مهمی را در تعیین ارزش مقاطع فلزی بازی می‌کند
ضایعات آهن چگونه قیمت می‌خورد؟
سالانه به صورت میانگین حدود ۳ میلیون تن ضایعات آهن در ایران خریدوفروش می‌شود. معمولا بهای ضایعات آهن با توجه به نرخ شمش فولاد تعیین می‌شود. هرچند حدودا چند سال پیش وزارت صنعت، معدن و تجارت فرمولی را برای ضایعات آهن برحسب نرخ شمش تعیین کرده بود که مبنای آن شمش فولاد خوزستان در بورس کالا درنظر گرفته شده بود، اما هم‌اکنون در زمینه قیمت‌گذاری ضایعات، کارخانهدارها چندان به آن فرمول پایبند نیستند، زیرا با توجه به سنتی بودن بازار ضایعات آهن، نحوه قیمت‌گذاری را به این صورت نمی‌پسندند.
این مطالب را کارشناسان این حوزه درباره نحوه قیمت‌گذاری در بازار قراضه آهن مطرح کرده اند و در ادامه یادآور شدند: کارخانهدارها با توجه به رصدی که از بهای شمش فولاد انجام می‌دهند و همچنین بر اساس کشش بازار که در فصل‌های مختلف متفاوت است، ضایعات آهن را قیمت‌گذاری می‌کنند، از همین رو در برخی مواقع قیمت پیشنهادی واحدهای مختلف امکان دارد که اندکی متفاوت از یکدیگر باشد.
انحصاری که کمرنگ شده‌است
کارشناس حوزه ضایعات با اشاره به این موضوع که تا چند سال پیش برخی بنگاه‌ها به‌صورت یک فرآیند انحصاری عمل می‌کردند، تصریح کرد: در سال‌های گذشته برخی بنگاه‌ها نرخ ضایعات آهن را تعیین می‌کردند تا جایی که برخی به عنوان مافیای بازار سنتی قراضه از آن یاد می‌کردند، اما این روزها حضور این انحصار در بازار قراضه آهن کمرنگ‌تر از قبل شده است.
اخیرا شبکه‌ای را راه‌اندازی کرده‌ایم که نرخ ضایعات براساس عرضه و تقاضا مشخص می‌شود. در این راستا عوامل مختلفی برای قیمت‌گذاری لحاظ می‌شود، به عبارت دیگر در شهرها برحسب نزدیکی و دوری آنها به کارخانه‌های فولاد یا این موضوع که در آن شهر چه اندازه ضایعات آهن وجود دارد، قیمت‌گذاری انجام می‌گیرد، زیرا باید این موضوع را در نظر گرفت که میزان ضایعات آهن در شهرهای بزرگ بیشتر از شهرهای کوچک است.
کاهش نرخ قراضه آهن از خردادماه سال جاری
وی با اشاره به وضعیت بازار این روزهای قراضه و قیمت این محصول بازیافت‌شده اظهار کرد: در سال جاری از خرداد به بعد با کاهش قیمت قراضه روبه‌رو شدیم. البته باید این موضوع را در نظر گرفت که قیمت قراضه نیز تابعی از بهای شمش فولاد است و بدیهی به نظر می‌رسد که با توجه به کاهش قیمت شمش از ماه پایانی فصل بهار سال جاری، احتمالا شاهد سیر صعودی قیمت قراضه آهن در بازار نخواهیم بود.
جنگی که بهای قراضه را کاهش داد
اما مهم‌ترین عامل کاهش قیمت شمش و به‌دنبال آن افت بهای قراضه از ابتدای سال جاری چیست؟ کاهش قیمت شمش و قراضه، به دنبال جنگ روسیه و اوکراین و تحریم روسیه از سوی آمریکا و کشورهای اروپایی روی داده است. روسیه پس از تحریم شدن برای حفظ بازار فولاد خود، اقدام به کاهش نرخ پیشنهادی در بازار جهانی کرد، به‌گونه‌ای که پس از یک مدت زمان مشخص تا ۴۰ درصد قیمت فولاد خود را پایین‌تر از عرف بازار جهانی و نرخ‌های پیشین عرضه کرد؛ از آنجا که روسیه جزو ۱۰ کشور تولیدکننده برتر فولاد دنیاست و همچنین زنجیره تولید فولاد را کامل در اختیار دارد، این کاهش قیمت فولاد تاثیر مستقیمی بر بازار جهانی داشته و سبب شده که قیمت هر تن شمش فولاد در بازار جهانی به ۴۷۰ دلار برسد.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: فولادسازان ایرانی نیز متاثر از بازار جهانی در زمینه قیمت تحت فشار قرار گرفته‌اند و این فشار قیمتی نیز به بازار قراضه ورود پیدا کرده و بهای قراضه هر کیلو ۳ هزار تومان کاهش یافته است. وی در ادامه با اشاره به قیمت شمش در داخل کشور عنوان کرد: شمش از قراضه و آهن اسفنجی به دست می‌آید. از این‌رو بازار، قیمت قراضه را براساس بهای شمش تعیین می‌کند. بنابراین بدون هیچ شکی می‌توان اذعان کرد که قراضه تابعی از قیمت شمش است.
طی چند سال گذشته و از سال ۱۳۹۷ به بعد به صورت میانگین قیمت هر کیلو ضایعات آهن به ۱۵۰۰ تومان رسیده بود که در حال حاضر این قیمت به ۱۰ هزار تا ۱۰ هزار و ۵۰۰ تومان رسیده است، به عبارت دیگر، طی این سال‌ها ما شاهد افزایش ۷ برابری قیمت قراضه بوده‌ایم، البته باید این موضوع را یادآور شد که قیمت قراضه آهن تا اردیبهشت به ۱۳هزار تومان نیز رسیده بود و از خرداد ماه به بعد شاهد افت و سراشیبی قیمت قراضه به دلایل اتفاق‌های بین‌المللی بیان‌شده هستیم.
آیا این روند افت قیمتی در ماه‌های آینده نیز ادامه‌دار خواهد بود؟: بدون شک شرکت‌های بزرگ فولادسازی در دنیا تمهیداتی خواهند اندیشید و از روند این افت قیمت پیشگیری به عمل خواهند آورد. همچنان که شاهد هستیم کشورهایی مانند چین و آلمان و… که در زمینه تولید فولاد در جهان تعیین‌کننده بودند درصدد اندیشیدن تمهیداتی هستند تا از افت قیمت فولاد در جهان پیشگیری کنند.