برخی خطرات مربوط به ایمنی و بهداشت محیط کار
ایمنی و بهداشت محیط کار چیست؟
عینک ایمنی ضد ضربه: ایمنی و بهداشت محیط کار طي دهه هاي اخير برای تحقق اهداف سازمان ها در حوزه رقابت پذيري كشورهاي صنعتي، به يکي از اولويت هاي اصلي در كسب و كار امروز تبدیل شده است. نيروي انساني به عنوان اصلي ترين سرمايه سازمان ها با هدف بهبود فرآيند هاي كاري، در زمینه اهداف مديريت هاي اقتصادي مورد توجه قرار گرفته است. در فرهنگ ما به موضوع و بهداشت محیط کار صرفا از ديدگاه اقتصادي دیده نمي شود، بلکه براساس اعتقادات ديني و تمدن ايراني، به این موضوع توجه می شود.
در سال هاي گذشته تلاش هاي فراواني جهت شناخت دلايل به وجود آورنده سوانح در صنايع مختلف به ويژه صنعت نفت و گاز صورت گرفته است. اعتقاد بر اين بود كه بيشتر حوادث، ناشي از خطاهاي انساني است و به سادگي مي توان نتيجه گرفت كه اين گونه خطاها بدليل بي دقتي يا بی كفايتي در انجام كارها مي باشد، اما اين استدلال درست نيست.
افرادي كه سوانح را بررسي مي كنند دريافته اند كه انسان فقط آخرين حلقه زنجيري است كه باعث ايجاد يك سانحه مي شود. نمي توان با تغییر دادن افراد از سوانح جلوگيري كردو و بهداشت محیط کار را افزایش داد، تنها مي توان با شناسايي عوامل بوجود آورنده يك سانحه، از آن پيشگيري كرد. از آنجايي که بزرگترين تهديدهاي ايمني از مسائل سازماني سرچشمه مي گيرند، ايمن سازي سيستم و ایمنی و بهداشت محیط کار نيازمند عملکرد سازماني مي باشد.
آمارهای جهانی عدم رعایت ایمنی و بهداشت محیط کار
عینک محافظ دندانپزشکی: تحقيقات و بررسي هاي انجام شده بر حوادث بزرگي مانند و بوپال و اتفاقات كوچکي كه همه روزه سلامتي و جان مليون ها نفر را به مخاطره مي اندازد نشان داده است كه عليرغم بکارگيري كليه فاكتور هاي مهندسي و حفاظت هاي شديد و ایمنی و بهداشت محیط کار همچنان پتانسيل بروز حوادث بزرگ و كوچك در صنايع و محيط زندگي با ريسك بالا وجود دارد.
ایمنی و بهداشت محیط کار (HSE) از مهم ترين مسائلي است كه هر فرد در هر سطحي در محيط كار و زندگي بايد بدان توجه نمايد و غفلت از آن بعضا صدمات و ضايعات جبران ناپذيري را موجب خواهد شد.
قیمت عینک برشکاری: نکته اي كه هيچگاه نبايد فراموش شود اين است كه خطر همواره در كمين ماست. بنابراين همواره بايد به فکر كاهش آسیب هاي ناشي از خطرات احتمالي باشيم. اين سخن بدين معناست كه حتي اگر ما تمام احتياطات لازم را بکار ببنديم و ایمنی و بهداشت محیط کار را رعایت کنیم باز هم ممکن است از ناحيه مسائلي كه دور از ذهن ماست يا بخاطر اشتباه و سهل انگاري ديگران ما با خطراتي مواجه شويم.
حال اگر مي خواهيم خود و ديگران را از گزند اين خطرات در امان نگه داريم يا آثار آنها را به حداقل برسانیم بايد تمهيداتي را فراهم نماييم. نخستين مسئله اي كه بايد در ایمنی و بهداشت محیط کار بدان توجه كنيم تفکر صحيح و منطقي و برخورد درست در پيشگيري از خطر است.
بايد بخاطر داشته باشيم كه بروز استرس بيش از حد و رفتارهاي وسواسي (بخاطر ترس از اين موضوع كه همواره خطراتي كه در كمين ما هستند) نه تنها كمکي به حل مشکل نخواهند كرد بلکه كارآيي فرد را پايين تر هم مي آورد و تجربه نشان داده است كه اين گونه برخوردها و رفتارها گاهی خود مشکل جديدي را ايجاد می نمایند و بطور يقين مشکلات موجود را نيز حل نخواهند كرد.
مسلما هرگاه خطرات را قبل از وقوع، پيش بيني نماییم و آمادگي لازم ذهني و عملي را در مقابل آنها كسب کنیم علاوه بر كاهش امکان وقوع آنها، نحوه برخورد ما با موارد خطر بسيار مؤثرتر خواهد بود. در غير اين صورت غافلگير خواهيم شد كه اين امر امکان بروز عکس العمل مناسب را از ما سلب و آسيب هاي ناشي از حوادث را بسيار افزايش مي دهد و ایمنی و بهداشت محیط کار به خطر می افتد.
نکته اي كه هيچگاه نبايد فراموش شود اين است كه خطر همواره در كمين ماست. بنابراين همواره بايد به فکر كاهش آسیب هاي ناشي از خطرات احتمالي باشيم.
اين مطلب به اين معناست كه مثلا اگر به آزمايشگاه وارد مي شويم باید بدانيم كه در آن، احتمال انفجار، آتش سوزي، استنشاق گازها و بخارات سمي و غيره همواره وجود دارد و به همین دلیل هميشه بايد نکات ايمني لازم را مد نظر و به هشدار هاي ايمني توجه داشته باشيم. این مرحله كه در تکميل مرحله قبلی مطرح مي گردد شناسايي ابزار مقابله با خطر و فرار از خطر است.
يعني قبل از بروز خطر بايد آموزش هاي لازم را دريافت كرده و پاسخ چنين سؤالاتي را آموخته باشيم كه محل كپسول هاي آتش نشاني كجاست؟ در هنگام خطر بايد از كجا كمك خواست؟ درب و پلکان اضطراري كجاست؟ روش استفاده از كپسول آتش نشاني چگونه است؟ نکته بعدی اين است كه رفتارهاي خود و طرز قرار گيري وسايل و نگهداري مواد را به نحوي تغییر دهيم كه امکان بروز خطر را به حداقل كاهش دهد.
مثلا قبل از انداختن چوب كبریت افروخته به سطل زباله از خاموشي كامل شعله آن اطمينان حاصل نماييم، اگر (متاسفانه) سيگاري هستيم در حالت خواب آلودگي سيگار نکشيم، وسايل با ارتفاع زياد را كه تعادل پايداري ندارند در نزديکي محل كار و خواب و نشستن قرار ندهيم، تابلو هاي سنگين را كه احتمال سقوط آنها وجود دارد به ديوار نصب نکنيم، مواد شيميايي ناسازگار را در كنار هم انبار نکنيم، مسير تردد افراد را از وجود اشياي مزاحم خالي كنيم و نکات ديگري از اين دست كه همگي باعث خواهند شد كه موارد بروز خطر به حداقل رسيده و در صورت بروز خطر تلفات و آسيب هاي ناشي از آن كاهش يابد.
در آخرين مرحله بايد كمک هاي اوليه لازم را بشناسیم. هر فردي ممکن است در موقعيت هايي قرار بگيرد كه قبل از رسيدن پزشك و متخصص، افراد مصدومی به كمك و ياري او نیاز داشته باشند. چنين موقعيت هايي ممکن است درخانواده، محل كار، خيابان و يا هر محل ديگري پيش بیايد.
براي اينکه بتوانيم در چنين مواقعي مصدومين را از خطرات جدي ناشي از اتلاف زمان تا رساندن به مركز درماني يا پزشك نجات دهیم، بايد از اصول كمک هاي اوليه آگاهي داشته باشيم و آن را به عنوان يکي از مهارتهاي اصلي زندگي فرا بگيريم. يکبار ديگر پنج عمل اصلي ايمني را ياد آوري مي نماييم:
- تفکر صحيح و منطقي در برخورد و پيشگيري از خطر.
- آشنايي با خطرات اطراف.
- در اختيار گرفتن ابزار مقابله با خطر از طريق آموزش هاي لازم.
- تغيير در جهت ايمن تر نمودن رفتارها و محيط زندگي.
- آموزش كمکهاي اوليه.
تعريف ايمني : ايمني عبارت از علم و هنر پيشگيری از حادثه و عوامل ايجاد حادثه است.
فرهنگ ايمني safety culture : فرهنگ ايمني محصول ارزش ها، گرايش ها، ادراکات، صلاحيت ها و الگو های رفتاری فردی و گروهي کارکنان است، که بوسيله آن ميزان تبعيت کارکنان از سبک و شیوه مديريت ايمني و بهداشت سازمان مشخص مي گردد. امروزه ۳ ديدگاه درباره فرهنگ ايمني بيان مي شود:
۱٫ديدگاه سخت افزاری: تا چند دهه قبل دانشمندان براي كنترل زيان و كاهش آمار حوادث معتقد بودند كه بايد موانع و حفاظت هاي بيشتري را براي دستگاه ها ساخت و يا ابزار و ماشين آلات ايمن تري را بوجود آورد ولي باز هم آمار حوادث صنعتي پايين نيامد!
۲٫ديدگاه نرم افزاری: در اين ديدگاه كنترل حوادث، كاهش ضايعات، آموزش بهتر تهيه رويه ها procedure، خط مشي ها، برنامه ريزي، مورد توجه قرار گرفت ولي باز هم تاثير چشمگيري در كاهش آمار حوادث نداشت
۳٫ديدگاه زيست افزاری: در اين ديدگاه انسان به عنوان عامل اصلي و تاثير گذار بر حوادث مورد توجه محققين قرار گفت پژوهشگران روي سيستم هاي ايمني – ايمني فرآيند و مديريت هاي نوین كردند تا بلکه بتوانند از احتمال و شدت بروز حوادث بکاهند. با توجه به اين كه انسان موجود پيچيده از لحاظ رواني و رفتاريست هنوز نکات مبهم زيادي وجود دارد كه در مورد اثر بخشي اين روش را قضاوت سخت کرده است.
؛ سال‌هاست که به تولید و توزیع انواع تجهیزات ایمنی مانند، ، کلاه ایمنی، دستکش ایمنی، انواع بادگیر‌های ضدآب، پوتین سربازی و.. مشغول به فعالیت می‌باشد. خوشبختانه تولیدات ایمن گستر مورد توجه سازمان‌ها، ارگان‌ها و شرکت‌های زیادی در سراسر ایران قرار گرفته است. این مراکز انواع تجهیزات ایمنی مورد نیاز خود را، به‌صورت کلی یا جزئی از این فروشگاه‌ها خریداری می‌کنند.
آموزش ايمني :
يکي از عوامل كليدي در و بهداشت محیط کار، آموزش ايمني است. به منظور اداره يك برنامه موفق شركت كنندگان بايد در رابطه با مفاهيم، وظايف و مسؤليت هاي مناسب مرتبط با ايمني سيستم و ایمنی و بهداشت محیط کار آموزش ببينند. آموزش ويژه اي براي مديريت، اعضاي گروه كاري ايمني، بازرسان، كنترل كنندگان، تکنسين ها، مهندسان و همه كساني كه در هدايت اين برنامه فعاليت دارند، مورد نياز است. اولين گام آماده سازي براي آموزش يك گروه، اجراي آناليز نيازهاي آموزشي است.
اصول ايمني
ايمني يك كارگاه به موارد ذيل بستگي دارد:
- – محل كار ايمن: محل كار ايمن از ورودي و خروجي هاي مطمئن برخوردار است. ساختمان ها و تاسيسات داراي مقاومت كافي در مقابل شرايط معمول و غير معمول و اضطراري مثل زلزله، سريل و غيره مي باشند. راه اندازي، بهره برداري و متوقف كردن دستگاه ها و تاسيسات به گونه اي است كه براي سلامت افراد و محيط زيست خطري ندارد.
- – تناسب توانايي ها و لياقت كاركنان با وظائف محوله: علاوه برآنکه لازم است كاركنان از نظر فيزيکي و ذهني توانايي انجام امور روزمره و برخورد با حوادث احتمالي را داشته باشند بايستي به طور مداوم تحت آموزش هاي توجيهي شغلي قرار گيرند.
- – نظارت و مميزي مداوم سيستم هاي ايمني: اگرچه رعايت مسائل ايمني در طراحي هاي اوليه از اهميت بالايي برخوردار است و اگر طرحي ذاتا ايمن نباشد براي ايمن كردن آن بايد چندين برابر هزينه كرد ولي رعايت این اصول در طراحي اوليه كفايت نمي كند و در تمامي مراحل اجرا تا انتها بايد مسائل ايمني پياده شود.
- – مطالعات پژوهشي در مورد اتفاقات و حوادث: در پي هر حادثه و خسارت پيش از آن که به فکر پيدا كردن مقصرين و اعمال مجازات باشيم بايد در انديشه يافتن و رفع نقاط ضعف سيستم بود تا بتوان از تکرار حادثه جلوگيري نمود.
- – مشاركت كاركنان و ايجاد انگيزه در كل سيستم: ايمني تنها در صورتي قابل حصول است كه علاوه بر ايجاد محل كار ايمن، تدارک سيستم هاي ايمني همه نيروها از آگاهي و انگيزه كافي براي برخوردار باشند. بسياري از حوادث براثر غفلت يک نفر اتفاق مي افتند اگر چه همگي در عواقب وخيم آن سهيم اند.
برخي از خطرات و مخاطرات مهم ايمني و بهداشت شغلي
- الف ) سقوط اشياء
- ب ) سقوط افراد
- ج ) تشعشعات خطرناک ( نظير راديوگرافي )
- د ) آلودگي محيط كار ، رستوران ها و دستشويي ها
- ه ) برق گرفتگي
- و ) آتش سوزي
- ز ) بلاياي طبيعي
- ح ) كار با ماشين آلات خطرناک نظير پرسها، اره ها و ماشين كاري
- ط ) مواد خطرناک و سمي اعم از مايع، گاز و جامد
- ي ) حمل و نقل افراد و اشياء
اصول ايمني و بهداشت حرفه اي
- ارتقاء و حفظ بالاترين درجه از سلامت جسمي، روحي، اجتماعي شاغلين در كليه مشاغل
- مراقبت از شاغليني كه سلامت آنان در معرض خطرات ناشي از شرايط كار است
- مراقبت از شاغليني كه عوام زيان آور، سلامت آنان را در محيط كار تهديد مي كند
اوّلين قدم در عمليّات اجرائي ایمنی و بهداشت محیط کار و بهداشت حرفه اي، شناسايي است و از مراحل مختلفي تشکیل مي گردد. طي يك بازديد کلی و مقدماتی می توان منابع خطر و مزاحم را تعیین کرد و شدت خطر را تخمين زد و افرادی که در معرض خطر هستند را جدا کرد و با انجام اين مراحل خصوصيات كلي كار و محيط كار شناسايي مي شود.
مواد اوّليه، مواد بينابيني، و توليد نهايي شناسايي و بر حسب كار، مواد و تجهيزات بکار گرفته شده، منابع احتمالي خطر تعيين و متعاقبا با در نظر گرفتن شدّت خطر، افراد در معرض، نوع كار اولويت بندي شده و مقدمات اجرائي مرحله بعدي، كه اندازه گيري است فراهم مي شود. گام بعدي پس از مرحله شناسايي، تعيين حدود نسبي عام زيان آور است.
بدين منظور ممکن است كارشناس بهداشت حرفه اي با استفاده از تجربيات خود عمل نمايد و يا با استفاده از وسائل ساده اي مانند Detector tube نوع آلودگي هاي شيميايي و حدود نسبي آنها تعيين مي گردد و اقدام بعدي، تعيين و فراهم كردن ابزار و روش عملي تعيين ميزان آلودگي مي باشد. اندازه گيري معمولا به دو صورت محيطي و بيولوژيك صورت مي گيرد كه هر يك به نوبه خود به اشکال مختلف به مورد اجرا در مي آيد.
اعداد حاصل از اندازه گيري هاي محيطي و بيولوژيك به تنهايي وبه صورت مجرد معني و مفهومي ندارد و بايد كه آنها را با ميزان ها، مورد تفسير و تجزيه و تحليل قررار داد. برهمين اساس استانداردهاي بهداشت حرفه اي مطرح مي گردد. وجود هر عام به اصطلاح زيان آور در هر اندازه و مقدار براي سلامت افراد در معرض، خطرناک و زيان آور نخواهد بود مگر آنکه ميزان آن از حد تعيين شده استاندارد Threshold Li8mit Volume بيشتر باشد و آن مقداري است که اکثر افراد معمولي مي توانند به مدت ۸ ساعت در روز و ۴۰ ساعت در هفته برای سال ها بدون نگراني در معرض آن قرار گيرند.