نقش ماهوارهها در حل چالش‌های تغییرات اقلیمی/ دستاوردهای ایران در این حوزه چیست؟
به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا-معصومه شیری؛ در دنیایی که تغییرات اقلیمی دیگر یک هشدار ساده نیست و به واقعیتی بی‌چون و چرا تبدیل شده است، نقش فناوری‌های نوین در مقابله با این چالش جهانی بیش از پیش برجسته می‌شود. از راه‌حل‌های سبز گرفته تا انرژی‌های تجدیدپذیر، علم در کنار سیاست‌گذاران و فعالان محیط‌زیست به دنبال راه‌هایی برای کاهش اثرات مخرب این بحران زیست‌محیطی است. اما در میان همه این ابزارهای فناورانه، ماهوارهها به یک قهرمان خاموش اما حیاتی تبدیل شده‌اند.
با نگاه به آسمان، بسیاری از ما شاید به عظمت فضا و ماهواره‌هایی که به دور زمین در حال چرخش‌اند فکر کنیم، اما کمتر کسی متوجه است که این ابزارهای پیشرفته می‌توانند کلید حل بحران تغییرات اقلیمی باشند. از پایش لحظه‌ای دمای زمین تا اندازه‌گیری میزان ذوب یخ‌های قطبی، ماهوارهها به دانشمندان و دولت‌ها کمک می‌کنند تا با اطلاعات دقیق و به‌موقع، تصمیمات بهتری برای حفظ سیاره‌مان زمین بگیرند.
از این رو همزمان با هفته جهانی فضا که با شعار «فضا و تغییرات اقلیمی» در حال فعالیت است، در گفت‌وگویی که با دکتر «مهدی نصیری سروی» عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت و رئیس پژوهشکده ماهواره پژوهشگاه فضایی ایران داشتیم، این موضوع از زوایای تازه‌ای بررسی شد. او در این گفت‌وگو از ظرفیت‌های فوق‌العاده ماهوارهها برای پیش‌بینی، و جلوگیری از فاجعه‌های اقلیمی سخن گفت. در ادامه متن کامل آن را می‌خوانید:
نصیری سروی با اشاره به انتخاب شعار «فضا و تغییرات اقلیمی» برای هفته جهانی فضا گفت: تغییرات اقلیمی یکی از چالش‌های اصلی جهانی در قرن حاضر است که تأثیرات آن بر محیط‌زیست، منابع‌طبیعی و زندگی انسان‌ها غیرقابل‌انکار است. در این بین، ماهوارهها به‌عنوان یکی از ابزارهای پیشرفته تکنولوژی نقشی کلیدی در درک، نظارت و مدیریت این تغییرات ایفا می‌کنند.
نقش ماهوارهها در نظارت و مقابله با تغییرات اقلیمی
رئیس پژوهشکده ماهواره پژوهشگاه فضایی درخصوص نقش ماهوارهها در حل چالش‌های تغییرات اقلیمی و دستاوردهای ایران در این زمینه گفت: ماهوارهها امکان مشاهده و بررسی گسترده و پیوسته از پدیده‌های اقلیمی را فراهم می‌کنند. این سامانه‌های فضایی قادرند اطلاعات حیاتی درباره‌ی وضعیت اتمسفر، اقیانوس‌ها، جنگل‌ها، یخچال‌ها و دیگر عناصر مهم زمین‌شناسی را به‌صورت لحظه‌ای و دقیق ارائه دهند.
وی در ادامه افزود: با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای، محققان می‌توانند تغییرات دما، الگوهای بارش، توزیع یخ‌های قطبی و تغییر سطح دریاها را تحلیل کرده و تغییرات اقلیمی را بهتر درک کنند.
نصیری سروی در ادامه گفت: یکی از نقش‌های اصلی ماهوارهها، کمک به مدل‌سازی اقلیمی است. اطلاعاتی که از ماهوارهها به‌دست می‌آید، در مدل‌سازی‌های پیش‌بینی وضعیت اقلیم در آینده به کار می‌رود. این مدل‌ها به دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی امکان می‌دهند تا سیاست‌های سازگار با اقلیم را تدوین کرده و برای کاهش اثرات منفی این تغییرات اقدامات لازم را انجام دهند.
وی افزود: ماهوارهها همچنین در پایش جنگل‌زدایی، ذوب شدن یخ‌های قطبی و آتش‌سوزی‌های گسترده جنگل‌ها که از نشانه‌های آشکار تغییرات اقلیمی هستند، نقش مهمی ایفا می‌کنند. با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای می‌توان به‌موقع از وقوع چنین حوادثی مطلع شد و اقدامات پیشگیرانه را اجرا کرد.
دستاوردهای ایران در حوزه استفاده از ماهوارهها
عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران با اشاره به دستاوردهای ایران در این حوزه گفت: جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یکی از کشورهای پیشرو در خاورمیانه در زمینه تکنولوژی فضایی، به دستاوردهای زیرساختی قابل توجهی در حوزه استفاده از ماهوارهها برای پایش و مقابله با چالش‌های محیط زیستی و اقلیمی دست یافته‌است. سازمان فضایی ایران با کمک بخش های مختلف خصوصی، دولتی و دانشگاهی مرتبط با این حوزه، پروژه‌های متعدد با ماموریت ها و کاربردهای مختلف انجام داده و برخی نیز در دست اجرا می باشد که در ادامه می توان از انها برای تحلیل و مدیریت منابع‌طبیعی، کشاورزی و محیط‌زیست نیز بهره‌مند شد.
وی در ادامه افزود: در سالهای اخیر ایران با پرتاب ماهواره‌های مختلف ، تلاش کرده است ظرفیت‌های خود را در حوزه داده‌برداری فضایی نیز گسترش دهد. یکی از پروژه‌های مهم در این زمینه، پرتاب ماهواره سنجش از دور است که پروژه طراحی و ساخت آن در پژوهشگاه فضایی ایران در دست اجراست که به کمک آن می‌توان وضعیت منابع آبی، جنگل‌ها و تغییرات سطح زمین را به‌طور دقیق بررسی کرد. داده‌های این ماهواره دراینده می تواند به بهبود مدیریت منابع‌طبیعی، کاهش مخاطرات طبیعی مانند سیل و خشکسالی و مقابله با چالش‌های مرتبط با تغییرات اقلیمی کمک بسیار زیادی بکند.
رئیس پژوهشکده ماهواره پژوهشگاه فضایی ایران گفت: ماهواره‌های مخابراتی می توانند نقش مهمی در انتقال داده‌ها و اطلاعات محیط‌زیستی ایفا کنند که این امر باعث می‌شود تا اطلاعات مهم به‌سرعت به مراکز تصمیم‌گیری و سازمان‌های محیط‌زیستی منتقل شود. این داده‌ها به توسعه سیاست‌ها و برنامه‌های مدیریت بحران کمک کرده و امکان پیش‌بینی و مقابله با بحران‌های اقلیمی را فراهم می‌کنند.
وی با اشاره به برنامه سازمان فضایی ایران در تقویت این حوزه گفت: ماهوارهها به‌عنوان یکی از ابزارهای پیشرفته و کارآمد تکنولوژی، نقشی حیاتی در مدیریت و کاهش اثرات تغییرات اقلیمی ایفا می‌کنند. سازمان فضایی ایران نیز با ایجاد زیرساخت های لازم ، در نظر دارد تا با حمایت از تمامی ظرفیت‌های فضایی موجود در کشور و بخصوص حمایت ازبخش های خصوصی، گام‌های مهمی در راستای پایش و مدیریت این تغییرات بردارد.
وی در ادامه افزود: سازمان فضایی در نظر دارد تا در کنار تولید بومی، با همکاری‌های بین‌المللی بتواند ایران را به یکی از کشورهای پیشرو در منطقه در زمینه استفاده از فناوری های فضایی برای مقابله با چالش‌های اقلیمی تبدیل کند.
برای تبدیل شدن به یکی از قدرت‌های جهانی در زمینه حل مسائل اقلیمی چه باید کرد؟
نصیری سروی در پاسخ به این سوال گفت: بنظر بنده اگر جمهوری اسلامی ایران بخواهد به یکی از قدرت‌های جهانی در زمینه حل مسائل اقلیمی تبدیل شود، باید یک رویکرد چندجانبه و جامع را اتخاذ کند که شامل توسعه زیرساخت‌های فناورانه، سیاست‌گذاری محیط‌زیستی، و تقویت همکاری‌های بین‌المللی باشد. که در ادامه به چند راهبرد کلیدی که می‌تواند کشور را در این مسیر یاری دهد، اشاره خواهم کرد.
وی سرمایه‌گذاری در توسعه ماهواره‌های پیشرفته‌تر را یکی از این راهبردها دانست و افزود: کشور ایران باید در جهت تولید ماهواره‌هایی با دقت و قابلیت‌های بالاتر برای جمع‌آوری داده‌های محیط‌زیستی گام بردارد. این ماهوارهها باید توانایی سنجش دقیق‌تر تغییرات دما، سطح دریاها، ذوب شدن یخ‌ها و جنگل‌زدایی را داشته‌باشند.
رئیس پژوهشکده ماهواره پژوهشگاه فضایی ایران استفاده بیشتر و بهینه تر از داده‌های ماهواره‌ای برای مدل‌سازی و پیش‌بینی را ضروری دانست و گفت: ما باید به توسعه نرم‌افزارها و مدل‌های هوش مصنوعی و داده‌کاوی بپردازیم به طوری که اینها قادر باشند داده‌های ماهواره‌ای را تحلیل کرده و پیش‌بینی‌های اقلیمی دقیقی ارائه دهند. این ابزارها می‌توانند به سیاست‌گذاران کمک کنند تا تصمیمات بهتری برای مدیریت بحران‌ها اتخاذ کنند.
وی افزود: کشور ما می‌تواند با حمایت بیشتر و بهتر از بخش خصوصی ، گسترش مراکز تحقیقاتی و به موازات با همکاری با دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی بین‌المللی، جایگاه خود را در این زمینه تقویت کند.
نصیری سروی افزایش بودجه تحقیقات اقلیمی را یکی از راهبردهای مهم برای حل چالش تغییرات اقلیمی دانست و گفت: بنظر شورای عالی فضایی باید بودجه قابل توجهی را به تحقیقات در زمینه تغییرات اقلیمی، انرژی‌های تجدیدپذیر، کشاورزی پایدار و مدیریت منابع آبی اختصاص دهد.
وی درباره افزایش همکاری‌های علمی بین‌المللی گفت: با تقویت همکاری‌های علمی با کشورهای پیشرو و دوست و مشارکت در پروژه‌های بین‌المللی ، ایران می‌تواند دستاوردهای علمی خود را در مقیاس جهانی به اشتراک بگذارد و از فناوری‌ها و دانش بین‌المللی بیشتر بهره‌مند شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران با اشاره به لزوم سرمایه‌گذاری در انرژی‌های خورشیدی و بادی گفت: کشور ما با توجه به موقعیت خوب جغرافیایی و اقلیمی خود، پتانسیل بالایی برای توسعه انرژی‌های خورشیدی و بادی دارد. لذا پیشنهاد می شود برنامه‌های گسترده‌ای برای نصب نیروگاه‌های خورشیدی و بادی در مناطق مختلف کشور اجرا شود.
وی افزود: توسعه تکنولوژی‌های ذخیره‌سازی انرژی (مانند باتری‌های پیشرفته) برای استفاده کارآمدتر از انرژی‌های تجدیدپذیر نیز بهتر است تا در دستور کار قرار گیرد.
نصیری سروی ادامع داد: توسعه سیستم‌های کشاورزی هوشمند، استفاده از آبیاری قطره‌ای و روش‌های نوین کشاورزی می‌تواند به کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی که یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان آب در ایران است و درنتیجه به تغییرات اقلیمی کمک کند.
وی با اشاره به نقش ماهوارهها در پایش و مدیریت دقیق منابع آبی گفت: استفاده از ماهوارهها و سنسورهای زمین‌پایه برای پایش منابع آبی و برنامه‌ریزی بهتر در زمینه تخصیص و مصرف آب می‌تواند به جلوگیری از بحران‌های آبی واقلیمی کمک کند.
رئیس پژوهشکده ماهواره گفت: باید قوانینی جامع و سخت‌گیرانه برای کنترل انتشار گازهای گلخانه‌ای، حفاظت از جنگل‌ها و منابع‌طبیعی و مدیریت پسماندها تدوین و اجرایی شود. همچنین ایجاد سازمان‌ها و نهادهای قوی با قدرت اجرایی بالا برای نظارت بر اجرای قوانین محیط‌زیستی و مقابله با تخلفات ضروری است.
وی حل مسائل اقلیمی را نیازمند مشارکت عمومی و آگاهی جامعه دانست و گفت: ایران باید با استفاده از رسانه‌ها، آموزش و اطلاع‌رسانی عمومی، سطح آگاهی مردم را درباره اهمیت حفاظت از محیط‌زیست و تغییرات اقلیمی افزایش دهد. همچنین باید برنامه‌های آموزشی مدون و جامعی برای افزایش دانش اقلیمی دانش‌آموزان و دانشجویان تدوین شود.
نصیری سروی گفت: با راه‌اندازی کمپین‌های اجتماعی و تشویق مردم به مصرف بهینه انرژی، کاهش تولید پسماند و استفاده از وسایل‌نقلیه عمومی می‌توان در کاهش اثرات منفی تغییرات اقلیمی گام های مناسبی برداشت.
رئیس پژوهشکده ماهواره پژوهشگاه فضایی ایران در انتها گفت: در جمع‌بندی سخنان می توان گفت که برای تبدیل شدن به یک قدرت جهانی در زمینه حل مسائل اقلیمی، مدیران و مسئولان مرتبط در کشور باید با رویکردی چندجانبه به توسعه فناوری‌های پیشرفته، همکاری‌های علمی، و تغییرات سیاستی بپردازند. این مسیر نه‌تنها به بهبود وضعیت محیط‌زیستی کشور کمک می‌کند، بلکه به فضل الهی خواهد توانست کشور عزیزمان ایران را به‌عنوان یکی از پیشروهای منطقه‌ای و جهانی در مقابله با تغییرات اقلیمی معرفی نماید.