این روزها کارگران کارخانه‌های تولید مقالات علمی جعلی و پایان‌نامه‌های مقاطع مختلف دانشگاهی حسابی مشغول کارند؛ تخمین زده می‌شود تعداد مقالات تقلبی تولید شده توسط کارخانه‌های مقاله‌سازی و کسب‌وکارهایی که آثار جعلی و تألیفی را می‌فروشند به صدها هزار مورد برسد.
به گزارش مجله ایرانی، قدس نوشت: نشریه علمی معتبر «نیچر» در گزارش سالانه خود اعلام کرده سال ۲۰۲۳ به لحاظ تقلب آکادمیک رکورد شکسته است و بیش از ۱۰هزار مقاله تحقیقاتی پس از انتشار بازپس‌گرفته شده‌اند.
در این گزارش از عربستان سعودی، پاکستان، روسیه، چین، مصر، مالزی، ایران و هند به عنوان هشت کشوری یاد می‌شود که بالاترین نرخ مقالات باطل‌شده پس از انتشار را در دو دهه گذشته داشته‌اند؛ مواردی همچون ارجاعات ساختگی و نادرست، سرقت ادبی و تقلب در متون از عوامل بازپس‌گیری و استرداد این مقالات بوده‌اند.
انگیزه تقلب‌های علمی
عضو کارگروه وزارتی اخلاق در پژوهش با بیان اینکه متأسفانه شاهد گسترش حرکت‌های غیراخلاقی در فضای علمی کشور هستیم که با انگیزه‌هایی چون دریافت مدرک یا ارتقای مرتبه دانشگاهی صورت می‌گیرند، به قدس می‌گوید: بخش عمده علت سرقت‌های علمی، مربوط به شرکت‌هایی است که ادعای نوشتن مقاله دارند و دانشجویان و افرادی که در پی ارتقای رتبه علمی خود هستند، به آن‌ها مراجعه می‌کنند و در قبال پرداخت پول، مقاله یا پایان‌نامه را تحویل می‌گیرند.
پول بده مقاله بگیر
غلامرضا اصغری با اشاره به اینکه در واقع دانشجو بدون هیچ زحمتی و صرفاً در ازای پرداخت مبلغی صاحب یک پایان‌نامه حاضر و آماده و یا مقاله می‌شود که صفر تا صد آن را فرد دیگری انجام داده، می‌افزاید: گاهی داده‌ها موجود است، اما چون فرد نمی‌تواند مقاله بنویسد، این شرکت‌ها کار نوشتن را برای وی انجام می‌دهند، اما گاهی از همان ابتدا کاری انجام نشده و مقاله و پایان‌نامه‌ای وجود ندارد و داده‌سازی می‌کنند.
رئیس سابق سازمان غذا و دارو یکی از دلایل بروز سرقت‌های علمی در میان دانشجویان دوره‌های مختلف را وجود فشار زیادی می‌داند که در آیین‌نامه ارتقای رتبه الزامی است و برای اینکه دانشجو دانش‌آموخته شود، باید حتماً یک مقاله علمی داشته باشد؛ این الزامات موجب شده برخی که توانمندی نوشتن مقاله را ندارند به این شرکت‌ها مراجعه کنند.
وی به سوءرفتارهای پژوهشی میان دانشجویان و برخی استادان اشاره کرده و ادامه می‌دهد: بیشترین دلیل ایجاد مشکلات مرتبط با سرقت‌های علمی به کمبود و محدود بودن بودجه‌های تحقیقاتی دانشگاه‌ها برمی‌گردد که دانشجویان توان پرداخت هزینه‌های بالای پژوهش‌های علمی را ندارند و در نتیجه نمی‌توانند مقاله یا پایان‌نامه ارائه دهند، از این رو به داده‌سازی رو می‌آورند و در واقع کار انجام نشده را گزارش می‌کنند.
اصغری ادامه می‌دهد: اگر بودجه و امکانات کافی برای تحقیق و پژوهش در دانشگاه‌ها موجود باشد، قطعاً دانشجویان هم که می‌خواهند کار انجام دهند، هیچ‌گاه سراغ داده‌سازی و سرقت‌های علمی نمی‌روند.
عضو کارگروه وزارتی اخلاق در پژوهش به آگاه نبودن برخی استادان از تقلبی بودن داده‌ها و اطلاعات موجود در مقالات و پایان‌نامه‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: هر چند راهکارهایی برای راستی‌آزمایی و مشاهدات میدانی برای این موضوع وجود دارد، اما برخی استادان دقت نمی‌کنند و وقت نمی‌گذارند و یا اینکه حتی در برخی مواقع چشم خود را بر این تقلب و سرقت علمی می‌بندند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با اشاره به اینکه در برخی موارد، فردی که مقاله یا پایان‌نامه برایش نوشته می‌شود حتی از موضوع اطلاع و به آن اشراف و تسلط ندارد، می‌گوید: ممکن است مقاله یا پایان‌نامه‌ای که فرد خریداری می‌کند و به استادش ارائه می‌دهد، کپی‌کاری از یک اثرعلمی نباشد و واقعاً یک نفر آن را نوشته باشد، اما آن یک نفر، این دانشجو نیست؛ این کار هم یکی دیگر از نمونه‌های تخلف و سرقت علمی است.
سرقت ادبی، رایج‌ترین نوع سرقت علمی
اصغری سرقت ادبی را یکی از انواع سرقت علمی که در کشور ما بیشتر رایج است می‌داند و می‌افزاید: در این مورد داده‌ها و اطلاعات علمی، درست و صحیح هستند و کار انجام شده، اما چون باید به زبان انگلیسی نوشته شود و فرد به آن اشراف ندارد از روی یک مقاله دیگر و از جمله‌بندی آن مقاله و ادبیات نوشتاری فرد دیگری استفاده می‌کند.
وی با اشاره به اینکه سرقت علمی سبب ارائه اطلاعات اشتباه به نظام علمی شده و اعتماد عمومی و عامه مردم را به تحقیق و پژوهش از بین می‌برد، ادامه می‌دهد: این موضوع بیشتر از هر چیزی بی‌اعتمادی در جامعه علمی ایجاد می‌کند و داده‌ها و اطلاعات درستی هم که با زحمت بدست آمده و موجب اعتبار علمی کشور می‌شود، توسط برخی زیرسؤال می‌رود و بی‌اعتباری به وجود می‌آورد.
این رفتارهای خلاف واقع پژوهشی مثل سرقت علمی، موجب گمراه شدن پژوهشگران می‌شود؛ همچنین سبب ایجاد اختلال در همکاری‌های علمی شده و اعتماد میان پژوهشگران و همچنین میان پژوهشگران و مجلات را از بین می برد و ضرر و زیان جبران‌ناپذیری به جامعه علمی و حیثیت علمی وارد می‌کند.
رئیس سابق سازمان غذا و دارو هرچند دسترسی آسان و آزاد به منابع و اطلاعات را در راحت‌تر شدن سرقت علمی مؤثر می‌داند اما می‌گوید: این موضوع حتی می‌تواند نتیجه عکس برای نویسنده تقلبی مقاله هم به وجود آورد؛ چراکه از این راه می‌توان در تشخیص تقلبی بودن اثر استفاده کرد؛ یعنی هم کنترل و هم انجام تخلف را آسان‌تر کرده است.
اصغری می‌افزاید: بیشترین موضوعی که سبب سرقت‌های علمی و آسیب به جامعه علمی می‌شود، بودجه‌های بسیار اندک تحقیقاتی در دانشگاه‌ها و همچنین الزام دانشگاه‌ها برای ارائه مقاله هنگام دانش‌آموختگی دانشجویان و علاوه بر این ضرورت ارائه مقاله برای ارتقای علمی استادان است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به راهکارهای کاهش سرقت‌های علمی اشاره می‌کند و می‌افزاید: از بین بردن بسترهای وقوع این سرقت‌ها با افزایش بودجه‌های تحقیقاتی دانشگاه‌ها و همچنین حذف الزامات دست و پا گیر در پایان تحصیلات می‌تواند در کاهش سوءرفتارهای پژوهشی بسیار مؤثر باشد.
مجازات‌هایی که بازدارنده نیست
اصغری به تدوین و تعیین مجازات‌های بازدارنده برای جلوگیری ازوقوع سرقت‌های علمی در میان دانشجویان اشاره می‌کند و می‌افزاید: مجازات‌ها دراین خصوص به هیچ عنوان بازدارنده نیست و عواملی که از تقلب و جعل جلوگیری می‌کنند، تضعیف شده‌اند.
وی می‌گوید: متأسفانه آیین‌نامه یا قانون قاطع و بازدارنده‌ای وجود ندارد که در صورت کشف تقلب و اثبات آن، در هیئتی در دانشگاه‌ها یا وزارت علوم، متقلب را از مزایای موضوع تقلب یا حتی دانش‌آموختگی و ادامه تحصیل محروم کند یا ارتقای استاد را پس بگیرد.
رئیس سابق سازمان غذا و دارو به نظارت‌های بیرونی و برخورد با تقلب که به صورت جدی و مؤثر وجود ندارد و سبب فرو ریختن ترس از تقلب شده، اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: نظارت درونی یکی دیگر از عواملی است که فرد به واسطه قبح تقلب و بی‌اعتبار شدن به سمت آن نمی‌رود که به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر این نظارت درونی هم کاهش یافته و درواقع گستردگی و شیوع تقلب موجب فرو ریختن قبح و کاهش حساسیت اخلاقی به آن شده است.
وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر دانشجو می‌بیند دانشگاه نظارت چندانی بر تقلب ندارد، برخی استادان چشمشان را روی تخلف و تقلب می‌بندند، همکلاسی‌هایش به همین شیوه کارشان را پیش می‌برند و تفاوتی میان فرد زحمتکش و متقلب وجود ندارد، پس تشویق می‌شود راه تقلب را که آسان‌تر است انتخاب کند.
انتهای پیام