در جهش سرور، باگ‌ها بخش مهمی از توسعه نرم‌افزار محسوب می‌شوند. یافتن، گزارش، رفع و حتی تشخیص “بوی باگ” زمان و هزینه‌ی زیادی می‌طلبد. اما دقیقاً باگ چیست؟
طبق فرهنگ لغت آکسفورد، واژه‌ی “باگ” از دهه ۱۸۷۰ به‌معنای “نقص” در مهندسی به‌کار رفته است. امروزه، در نرم‌افزار، باگ معمولاً به اختلاف میان قصد توسعه‌دهنده و عملکرد واقعی برنامه اشاره دارد.
برخی منابع، مانند مقاله‌ی “پیدا کردن باگ‌ها آسان است”، بدون تعریف دقیق، آن را صرفاً “الگوهای کدی که اغلب اشتباه محسوب می‌شوند” می‌دانند. در پژوهش‌های دیگر، باگ‌ها بر اساس تست‌های ناموفق شناسایی می‌شوند که رویکردی ناقص است، زیرا تست‌ها همیشه رفتارهای نادرست از دید کاربر را نشان نمی‌دهند.
در نتیجه، تعریف باگ تنها به مشخصات رسمی وابسته نیست، بلکه به تفسیر توسعه‌دهندگان و کاربران نیز بستگی دارد.
انواع باگ نرم‌افزاری و راه‌های رفع آن
انواع باگ نرم افزاری و روش حل آن ها
باگ‌های نرم‌افزاری ممکن است تجربه کاربری را تحت تاثیر قرار دهند و عملکرد برنامه‌ها را مختل کنند. البته شناخت انواع باگ‌ها و راه‌های رفع آن‌ها به بهبود کیفیت نرم‌افزار کمک می‌کند. اجازه دهید نگاهی به موضوع انواع باگ بیندازیم:
1.باگ‌های عملکردی (Functional Bugs)
این باگ‌ها بر عملکرد اصلی برنامه تاثیر می‌گذارند و باعث رفتارهای غیرمنتظره مثل کرش کردن برنامه یا عدم پاسخگویی ویژگی‌ها می‌شوند؛ برای مثال ممکن است یک ماشین‌حساب در محاسبه ۲+۲ رقم ۵ را نشان‌تان دهد. حتی زمانی که دکمه‌ای را فشار می‌دهید اما اتفاقی نمی‌افتد، سیستم‌تان دچار یک باگ عملکردی شده‌است.
نحوه رفع باگ (دیباگینگ)
1- تست دقیق: قبل از انتشار برنامه، می‌بایست تمام ویژگی‌ها و عملکردها را به‌دقت تست کنید.
2- بازبینی کد: کدهای نوشته‌شده باید توسط تیم‌های مختلف بازبینی شوند تا اشتباهات احتمالی را پیش‌بینی کنید.
2. باگ‌های منطقی (Logical Bugs)
تا به‌حال برایتان پیش آمده در یک فروشگاه آنلاین روی دکمه‌ای مثل سبد خرید کلیک کنید و به جای آن به صفحه حساب کاربری منتقل شوید؟ این نوع، باگ منطقی است. باگ منطقی مثل جاسوس‌های مخفی در دل برنامه هستند و زمانی رخ می‌دهند که کد نوشته‌شده نتایج یا رفتارهای مورد انتظار را رقم نزد.
راهکار رفع باگ
تست واحد (Unit Testing): تست نرم‌افزاری برای عیب‌یابی نرم‌افزار که بخش‌های مختلف کد را به‌صورت جداگانه بررسی می‌کنند.
3. باگ‌های جریان کاری (Workflow Bugs)
باگ جریان کاری شبیه گره وسط نخ‌وسوزن است. این مدل باگ، جریان کارتان را کند می‌کند. مثلا زمانی که روی گزینه‌ای کلیک می‌کنید، انگار نه انگار و بدون هیچ واکنشی اعصاب‌تان را به‌هم می‌ریزد.
راهکار رفع باگ
1- تست کامل جریان‌های کاری و اطمینان از اینکه هر مرحله به‌درستی انجام می‌شود.
2- استفاده از ابزارهای مانیتورینگ: ابزارهایی که می‌توانند عملکرد برنامه را در زمان واقعی مانیتور کنند و نقاط ضعف را شناسایی کنند.
4. باگ‌های سطح واحد (Unit Level Bugs)
این باگ‌ها در کوچکترین واحدهای قابل تست یک سیستم نرم‌افزاری رخ می‌دهند، مانند مشکلات برنامه‌نویسی توابع، متدها یا کلاس‌ها.
راهکار دیباگ
استفاده از تست‌های واحد برای شناسایی و رفع این باگ‌ها در مراحل اولیه توسعه.
5. باگ‌های یکپارچه‌سازی سطح سیستم (System-Level Integration Bugs)
این باگ‌ها زمانی رخ می‌دهند که اجزای مختلف یک سیستم نتوانند به‌درستی با هم کار کنند. دقیقا حالتی مشابه زمانی که قسمت‌های مختلف یک نرم‌افزار را گروه‌های مختلف ساخته باشند و ترکیب کار نتیجه درستی از آب درنیاید.
راهکار دیباگ
انجام تست‌های یکپارچه‌سازی برای اطمینان از هماهنگی بین اجزای مختلف سیستم.
6. باگ‌های خارج از محدوده (Out of Bound Bugs)
تصور کنید قصد دارید یک قرار ملاقات آنلاین تنظیم کنید. در صفحه انتخاب تاریخ اشتباهی یک روز قبل از امروز را انتخاب می‌کنید. بعد متوجه می‌شوید قرارتان برای دیروز ثبت شده‌است؛ این یعنی برنامه از محدوده تاریخ مجاز خارج شده و یک باگ خارج از محدوده، باعث آن شده‌است. این باگ‌ها زمانی رخ می‌دهند که محاسبات منطقی یا ریاضی از محدوده‌های مجاز فراتر بروند.
راهکار رفع باگ
بررسی دقیق محدوده‌ها و استفاده از تست‌های محدوده برای جلوگیری از این باگ‌ها.
7. باگ‌های امنیتی (Security Bugs)
این باگ‌ها نقاط ضعف یا نقص‌هایی هستند که توسط مهاجمان برای دسترسی غیرمجاز، سرقت اطلاعات حساس یا ایجاد اختلال در خدمات استفاده می‌شوند.
1- استفاده از ابزارهای امنیتی: ابزارهای مختلفی وجود دارند که می‌توانند نقاط ضعف امنیتی را شناسایی کنند.
2- به‌روزرسانی مداوم: برنامه‌ها باید به‌صورت مداوم به‌روزرسانی‌های امنیتی دریافت کنند تا از حملات جدید جلوگیری شود.
باگ‌ها و ذهنیت انسان
برخی از مهم‌ترین مسائل مربوط به تعریف باگ، به ذهنیت انسان‌ها برمی‌گردد. برای درک بهتر، به مثال زیر توجه کنید:
- توسعه‌دهنده‌ای متوجه می‌شود که نرم‌افزار، ورودی‌های خاصی را به‌درستی پردازش نمی‌کند. آیا این یک باگ است؟
- اگر این رفتار در مستندات مشخص نشده باشد، آیا همچنان یک باگ محسوب می‌شود؟
- اگر توسعه‌دهنده تصمیم بگیرد که این رفتار مطلوب نیست و باید تغییر کند، اما برخی کاربران همین رفتار را ترجیح دهند، آیا باز هم باگ است؟
در چنین شرایطی، تعریف دقیق “باگ” به دیدگاه و تفسیر افراد بستگی دارد. به عبارت دیگر، باگ بودن یک ویژگی ذهنی است که به انتظارات، تفسیرها و مفروضات کاربران، توسعه‌دهندگان و تحلیل‌گران بستگی دارد.
این دیدگاه تأثیر عمیقی بر پژوهش‌های مهندسی نرم‌افزار دارد. بسیاری از تکنیک‌های کشف و تصحیح باگ‌ها بر اساس فرضیات خاصی درباره‌ی “رفتار صحیح” برنامه طراحی شده‌اند، اما این فرضیات همیشه با انتظارات واقعی کاربران مطابقت ندارند.
تأثیرات بر تحقیقات رایانشی
در تحقیقات مرتبط با تشخیص و رفع باگ‌ها، معمولاً از معیارهایی مانند تعداد تست‌های موفق یا میزان تغییرات در کد استفاده می‌شود. اما اگر خود تعریف “باگ” مبهم باشد، این معیارها چقدر قابل اعتماد هستند؟
به عنوان مثال، سیستم‌های یادگیری ماشین که برای یافتن باگ‌ها آموزش دیده‌اند، معمولاً بر اساس مجموعه‌ای از نمونه‌های از پیش تعریف‌شده عمل می‌کنند. اما اگر تعریف باگ‌ها وابسته به زمینه باشد، آیا این سیستم‌ها می‌توانند در همه شرایط عملکرد درستی داشته باشند؟
راهکارهای پیشگیری از باگ نرم‌افزاری
برای جلوگیری از بروز و رفع باگ در نرم‌افزار، نیاز داریم از ابتدا تا انتهای فرایند توسعه، برنامه‌ریزی دقیق داشته باشیم.
تعریف دقیق نیازمندی‌ها
اولین قدم، مشخص کردن دقیق و کامل نیازمندی‌های نرم‌افزار است. وقتی توسعه‌دهنده‌ها بدون ابهام بدانند که نرم‌افزار قرار است چه کاری انجام دهد، احتمال بروز اشتباه کمتر می‌شود.
برنامه‌ریزی و طراحی جامع
با برنامه‌ریزی و طراحی خوب، می‌توانید مشکلات احتمالی را از قبل پیش‌بینی کنید و راه‌حل‌های قابل اعتماد و انعطاف‌پذیر ارائه دهید.
کدنویسی استاندارد
استفاده از روش‌های استاندارد کدنویسی مثل تقسیم‌بندی کد به بخش‌های کوچک، نوشتن توضیحات مناسب و استفاده از نام‌گذاری استاندارد، باعث می‌شود کدها راحت‌تر خوانده و نگهداری شوند و احتمال خطا کمتر می‌شود.
تست‌های دقیق
آزمایش کردن نرم‌افزار در مراحل مختلف توسعه، از جمله تست واحد و تست یکپارچه‌سازی، کمک می‌کند تا باگ‌ها زودتر پیدا شوند و بتوانید راحت‌تر آن‌ها را برطرف کنید.
یکپارچه‌سازی و استقرار مداوم
با ادغام کردن کدها به‌صورت مرتب و انجام تست‌های خودکار، می‌توانیم باگ‌ها را سریع‌تر پیدا و رفع کنیم.
کار گروهی و بازبینی کد
کار کردن به‌صورت گروهی، بازبینی کدهای همکاران و اشتراک‌گذاری اطلاعات، باعث می‌شود کیفیت کلی کدها بهتر شود و تعداد باگ‌ها کمتر شود.
نظارت و گزارش‌گیری پس از انتشار
با بررسی نرم‌افزار بعد از انتشار و رسیدگی سریع به مشکلات احتمالی، می‌توانید از عملکرد پایدار و مطمئن نرم‌افزار مطمئن شوید.
نتیجه‌گیری
باگ‌ها همیشه یک مفهوم ساده و مشخص نیستند. در بسیاری از موارد، اینکه چه چیزی باگ محسوب می‌شود و چه چیزی نیست، بستگی به دیدگاه افراد دارد. این ذهنیت‌گرایی می‌تواند تحقیقات و ابزارهای خودکار را دچار چالش کند.
بنابراین، پیشنهاد ما این است که پژوهشگران و مهندسان نرم‌افزار هنگام بررسی باگ‌ها، به پیچیدگی‌های ذهنی و تفسیری آن توجه کنند. در غیر این صورت، ممکن است روش‌های تشخیص و رفع باگ‌ها بیش از آنکه به حل مشکلات کمک کنند، باعث سردرگمی شوند. این موضوع در جهش سرور نیز هنگام توسعه و بهینه‌سازی نرم‌افزارها مورد توجه قرار می‌گیرد.