هشدار تکرار بارش‌های سیل آسای سال ۹۸ در بهار ۱۴۰۳
وضعیت بارندگی‌های کشور در ماه‌های دی و بهمن ۱۳۹۷ روند کاهشی پیدا کرد و بارش‌هایی کمتر از حد نرمال برای زمستان همان سال گزارش شد. میزان بارش‌های کشور در سال آبی ۹۷ ـ ۹۶ به‌طور متوسط ۳۴ میلی‌متر گزارش شد و ۳۷ درصد بارش‌ها به کمتر از حدّ نرمال رسید تا نگرانی‌ها برای ادامۀ روند خشک‌سالی در ایران ادامه یابد.
کمبود بارش‌ها تا پایان اسفندماه ۱۳۹۷ حدوداً ۱۵ درصد نسبت به متوسط درازمدت در ۲۰ دی همان سال پیش‌بینی شد تا ایران خشک‌ترین سال را در ۶۷ سال گذشته در زمستان ۱۳۹۷ تجربه کند.
۹۷ درصد مساحت ایران در زمستان ۱۳۹۷ درگیر یک خشک‌سالی بسیار شدید شد و این خشک‌سالی در استان‌های خوزستان، ایلام، بوشهر، کهگیلویه‌وبویراحمد، فارس، سیستان‌وبلوچستان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی و خراسان شمالی، اصفهان، مرکزی و زنجان بسیار شدید گزارش شد.
خشک‌سالی ۹۹ درصدی ایران در زمستان ۱۳۹۷ از تابستان همان سال موردتوجه کارشناسان قرار گرفت و تنش آبی را برای ۳۷ میلیون ایرانی هشدار داد، اما بارش‌های خشک زمستان ۱۳۹۷ در ۲۶ اسفند شکل دیگری یافت و بارندگی را در شمال و شمال شرق کشور شدت داد.
۲۳ استان درگیر سیل ۹۸ لرستان
استان‌های مازندران و گلستان جزو نخستین استان‌هایی بودند که در وضعیت سیل قرار گرفتند. بارش‌های اواخر اسفند ۱۳۹۷ بیش از ۳۰۰ میلی‌متر بارندگی را در گلستان ثبت کرد و یکهزار و ۵۹۱ نفر را در مازندران نیز سیل‌زده کرد. حجم آب ورودی به رود گرگان و قره‌سو ۴۲۰ مترمکعب در ثانیه اواخر اسفند ۱۳۹۷ گزارش شد تا ارتفاع شهر آق‌قلا به ۱۳ ـ متر نسبت به سطح تراز آب دریای خزر برسد.
بارش‌های سیل‌آسای در استان‌های شمالی کشور در اواخر اسفند ۱۳۹۷ هنوز فروکش نکرده بود که سازمان هواشناسی در هفتۀ نخست فروردین ۱۳۹۸ پیش‌بینی کرد که شدت بارندگی در مناطق جنوب و جنوب‌غرب ایران افزایش یابد و به بارش ۴۰۰ میلی‌متری در برخی از مناطق برسد.
۲۳ استان کشور پس از هشدار سازمان هواشناسی و شروع موج دوم بارش‌های در هفتۀ نخست فروردین ۱۳۹۸ در آماده‌باش و هشدار سیل قرار گرفت. بارش‌های شدید در ۶ و ۵ فروردین ۱۳۹۸ دو بار سیل را در شیراز به‌راه انداخت، جان ۲۱ نفر را گرفت و به ۳ هزار و ۸۵۰ واحد شهری خسارت جزئی و به ۲۸۹ واحد خسارت کلی وارد کرد.
۱۴۰ رودخانه در سیل سال ۱۳۹۸ طغیان کرد، بیش از چهار هزار و ۴۰۰ روستای کشور خسارت دید و ۵۰ نفر در استان‌های جنوب و غرب کشور جان باختند. استان فارس تنها استان ایران نبود که درگیر موج دوم بارش‌های سیل‌آسای فروردین ۱۳۹۸ قرار گرفت، بلکه ایلام، کرمانشاه، لرستان، هرمزگان، مرکزی، کهگیلویه‌وبویراحمد، همدان، سمنان، خراسان و خوزستان نیز تحت‌تأثیر این پدیده قرار گرفتند.
لرستان، خوزستان و گلستان جزو استان‌هایی بودند که بیشترین خسارت را از سیل‌های اواخر سال ۱۳۹۸ و فروردین ۱۳۹۸ متحمل شدند، به‌طوری‌که حدود ۳۵ هزار میلیارد تومان خسارت در این استان‌ها گزارش شد.
خوزستان، لرستان و گلستان در صدر خسارت
بخش آموزش سه استان لرستان، گلستان و خوزستان بی‌تأثیر از خسارت سیل ۱۳۹۸ نبود و ۸۸۲ مدرسۀ ابتدایی و متوسطه در این سه استان آسیب دید. از سوی دیگر سیل همان سال به ۱۰۲ هزار و ۸۳۸ هکتار زمین باغی و زراعی در لرستان و گلستان نیز خسارت زد.
سیل ۱۳۹۸ خانه‌ها را روی آب برد و مردم را آواره کرد، به‌طوری‌که حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار میلیارد ریال خسارت فقط در بخش مسکن سه استان لرستان، گلستان و خوزستان به‌جا گذاشت.
تاریخ چندهزارسالۀ ایران نیز در بهار ۱۳۹۸ تحت‌تأثیر سیل قرار گرفت، تَرَک و رطوبت در برخی از آثار تاریخی ایجاد شد و کاشی‌ها و نما‌ها نیز آسیب دید تا ۲۸.۶۵ میلیون دلار خسارت را در بخش فرهنگ و گردشگری لرستان، خوزستان و گلستان پدید آورد.
سیل به سایر زیرساخت‌های کشور نیز خسارت وارد کرد و ۱۵۰۲.۵۳ میلیون دلار صدمه و خسارت را در بخش کشاورزی لرستان و خوزستان به‌عنوان استان‌های مؤثر در تولید ناخالص کشور به‌جا گذاشت.
سیل و زمین‌لغزش‌های اواخر اسفندماه ۱۳۹۷ و اوایل فروردین ۱۳۹۸ به ۱۴۰ هزار کیلومتر جاده و ۷۲۵ پل، ۸.۱۷ میلیون دلار در بخش گاز، ۴.۳۷۷ میلیون دلار در بخش برق ۱۶.۱۰۱ در بخش محیط زیست لرستان، خوزستان و گلستان خسارت زد تا میزان تاب‌آوری این استان‌ها را هنگام بلایای طبیعی عیان کند.
۱۷ هزار و ۵۸۱ نفر در گلستان، ۸۷۰۰ نفر در خوزستان و بیش از ۳۰ هزار نفر در لرستان تحت‌تأثیر سیل قرار گرفتند و میزان درآمد ازدست‌رفتۀ این افراد ۶۲۲۵.۷۸ میلیارد ریال برآورد شد.
لرستان یکی از استان‌هایی است که ۱۷ بلایای طبیعی را در خود جای داده‌است تا سیل فقط به‌عنوان یک مخاطرۀ اصلی در این استان کوهستانی با ارتفاع ۵۰۰ متر از دریای آزاد مطرح نباشد.
هفت درصد مساحت لرستان دارای شیب بالای هفت درصد است و پوشش گیاهی و عرصه‌های جنگلی در این استان به‌دلیل دست‌درازی به اراضی جنگلی، تغییر کاربری، قطع درختان و کوتاهی در اجرای طرح‌های آبخیزداری کاهش یافته‌است.
اعتبار اجرای طرح‌های آبخیزداری در لرستان اندک است و ۵۷۰ میلیارد تومان اعتبار برای نقاط بحرانی شهر‌ها در سال ۱۴۰۲ نیاز بوده‌است. ضعف پروژه‌های آبخیزداری جاری‌شدن سیل را در این استان شدت داده‌است و علاوه بر آن نبود یک سد مهارکننده در رودخانۀ کشکان، لرستان را هنگام بارندگی در هراس سیل و تخریب قرار داده‌است.
کامران ساروقی، رئیس سازمان نظام صنفی کشاورزی و منابع طبیعی لرستان، در گفتگو با مجله ایرانی گفت که ۱۶۰ میلی‌متر بارندگی در سه روز از فروردین ۱۳۹۸ در این استان رخ داد و ۳۰۰ میلی‌متر بارش در بازه‌ای حدوداً ۱۰ روزه گزارش شد.
احتمال سیل و عدم‌ارتقای تاب‌آوری
در حالی که کشور و استان‌های متأثر از سیل بهار ۹۸ همچنان با بخشی از آثار این بحران مواجه هستند، در روز‌های گذشته اخباری از احتمال وقوع بارش‌های سیل‌آسا در بهار ۱۴۰۳ در فضای مجازی منتشر شده و بخشی از مردم این استان‌ها را نگران کرده است.
در حالی کارشناسان سازمان هواشناسی از هرگونه اظهارنظر دربارۀ احتمال بارش‌های شدید در ابتدای بهار ۱۴۰۳ در روز‌های پایانی اسفند خودداری کرده‌اند که محمد درویش، فعال محیط زیست از احتمال یک ترسالی فراگیر در ایران خبر داده‌است.
او گفته‌است که پیش‌بینی می‌شود که از شدت خشک‌سالی در کشور کم شود و از ۲۵ درصد به حدود ۱۰ درصد کاهش یابد، به‌طوری که ممکن است یک ترسالی فراگیر در فروردین ۱۴۰۳ به‌جای خشک‌سالی در ایران رخ دهد!
سامیار فقیهی از دیگر کارشناسانی است که بارش‌های سیل‌آسا را در استان‌های شمال‌غرب تا جنوب‌غرب به‌دلیل ورود سامانه‌ای قدرتمند در ۲۸ اسفند پیش‌بینی کرده‌است.
او اعلام کرده‌است که قدرت تخریب و حادثه‌آفرینی سامانۀ ۲۸ اسفند ۱۴۰۲ بسیار شدید است و شرایط آبی کشور نیز با این بارش‌های سیل‌آسا شدت می‌یابد.
اظهارنظر برخی از کارشناسان مبنی‌بر احتمال رخداد بارش‌های سیل‌آسا در بهار ۱۴۰۳ در حالی هنوز ادامه دارد که هشدار جدی سیل استان‌های خوزستان، ایلام، لرستان، چهارمحال‌وبختیاری، کهگیلویه‌وبویراحمد، کرمانشاه و جنوب همدان برای روز سه‌شنبه ۲۹ اسفند در برخی از منابع خبری گزارش شده‌است.
جدای از رد و یا تأیید اخبار احتمال سیل آنچه بیشتر در زمان اکنون نمود دارد عدم ارتقای تاب‌آوری استان‌های کشور در برابر بلایای طبیعی و عدم جبران خسارت سیل ۱۳۹۸ است.
ناهماهنگی در تعیین‌تکلیف تصرفات، نبود اطلاعات کافی از شرایط رودخانه‌ها، ضعف اقدامات سازه‌ای و غیرسازه‌ای، عدم مدیریت صحیح مخازن سد‌ها و عدم رعایت ملاحظات فنی در طراحی زیرساخت‌ها هنوز مشهود است تا همچنان خسارت، خانه‌های روی آب، کشاورزی بی‌بروبار و راه‌های ویران‌شده سهم بیشتر استان‌ها از تولید آب‌های جاری کشور باشد.