«گروسی» در سفر به تهران چه دستورکاری را دنبال می‌کند؟
خبرگزاری آنا– مریم خرمائی: «رفتار مستقل، حرفه‌ای و غیرسیاسی»؛ این دقیقاً همان انتظاری است که ایران از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به عنوان دیدبان هسته‌ای سازمان ملل متحد دارد.
«رافائل گروسی» مدیرکل آژانس، امروز چهارشنبه ۲۴ آبان بالاخره به تهران می‌آید تا به قول خودش به «پیشرفتی سریع در حل مباحثات فنی با ایران برسد».
در چارچوب فنی، هدف اصلی سفر گروسی به تهران، «احیای بیانیه چهارم مارس ۲۰۲۳» عنوان شده است
او قبلاً هم در وین بعد از دیداری که در حاشیه شصت و هشتمین نشست سالانه کنفرانس عمومی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با «محمد اسلامی» رئیس سازمان انرژی اتمی ایران داشت، ابراز امیدواری کرده بود که به‌زودی «برای انجام دیدار‌های مهم سیاسی و فنی» به تهران سفر کند.
در این جمله، بار واژه «سیاسی» برای ایران که بار‌ها از آژانس و مدیرکل آن خواسته است تا از «سیاست‌زدگی» پرهیز کند، سنگین است به‌ویژه آنکه گروسی اهرم تمرکز را روی «مسعود پزشکیان» رئیس‌جمهور جدید ایران گذاشته و تقریباً از زمان انتخاب او به این سِمَت در ۱۶ تیرماه سال جاری، بار‌ها خواستار دیدار با او شده است.
در چارچوب فنی، هدف اصلی سفر گروسی به تهران، «احیای بیانیه چهارم مارس ۲۰۲۳» عنوان شده است. بار معنایی واژه «احیا» منفی است؛ چراکه آژانس می‌گوید تهران در اجرای تعهدات خود در آن توافق شکست خورده و ایران را به عدم همکاری بخصوص در زمینه عدم صدور روادید برای چندین بازرس بین‌المللی متهم می‌کند.
بیانیه ۴ مارس چه می‌گوید؟
در جریان سفری که گروسی در تاریخ ۳ و ۴ مارس ۲۰۲۳ (۱۲ و ۱۳ اسفند ۱۴۰۱) به تهران داشت، آژانس و ایران روی سه مورد به توافق رسیدند:
*تعاملات بین آژانس و ایران بر اساس موافقتنامه‌های جامع پادمانی و روحیه همکاری، با رعایت کامل صلاحیت‌های آژانس و متقابلاً حقوق و تعهدات جمهوری اسلامی ایران صورت خواهد پذیرفت.
*در خصوص رسیدگی به مسائل پادمانی باقی مانده مربوط به مکان‌های ادعایی، ایران آمادگی خود را برای ادامه همکاری و ارائه اطلاعات و دسترسی بیشتر اعلام می‌کند.
*ایران به صورت داوطلبانه به آژانس اجازه می‌دهد تا چنانچه مقتضی باشد فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت بیشتر را اجرا کند. روش اجرای آن طی یک نشست فنی میان دو طرف، مورد توافق قرار خواهد گرفت.
گروسی چه اتهامی را متوجه ایران می‌کند؟
آژانس سعی دارد توافق مارس ۲۰۲۳ را که از نظر تهران صرفاً یک تفاهم اعتمادساز است، جزو وظایف پادمانی ایران قرار دهد
مدیرکل آژانس همواره بر دو نکته تاکید کرده است: اجرای توافق جامع پادمانی و دیگری حل ابهامات آژانس در خصوص دو مکان ادعایی که گفته می‌شود در آنها اورانیوم با منشاء انسانی یافت شده است.
*از نظر آژانس، عدم اجرای پروتکل الحاقی در ایران مانع از نصب مجدد دوربین‌ها در مراکز هسته‌ای ایران نمی‌شود و بر اساس توافق جامع پادمانی یا سی اس‌ای، تهران باید اجازه دهد که آژانس در مراکزی که سانتریفیوژ‌ها مونتاژ یا تولید می‌شوند، دوربین نصب کند.
*در خصوص دو مکان ادعایی هم گروسی می‌گوید که میان فعالیت‌های گذشته، فعلی و آینده ایران ارتباطی وجود دارد و آژانس باید از آن سر در بیاورد.
هر دو این موارد فراتر از تعهدات پادمانی ایران است و مشکل اینجاست که آژانس سعی دارد توافق مارس ۲۰۲۳ را که از نظر تهران صرفاً یک تفاهم اعتمادساز است، جزو وظایف پادمانی ایران قرار دهد.
ایران درباره این دو ادعا چه می‌گوید؟
*به باور ایران، پروتکل الحاقی به دلیل خروج آمریکا از برجام تعلیق و از چرخه اجرا خارج شده است و در چارچوب توافق جامع پادمانی هم نمی‌شود اجازه نصب دوباره دوربین‌ها را داد.
*در مورد دو مکان ادعایی آژانس هم تهران پیشنهاد داده که موضوعات گذشته، فعلی و آینده هسته‌ای ایران از هم تفکیک شوند؛ یعنی جمع‌بندی نهایی آژانس درباره فعالیت‌هایی که در آن دو مکان انجام شده نباید با فعالیت‌های هسته‌ای فعلی ایران مرتبط شود.
تصویر گروسی از نیمه خالی لیوان
گروسی به گونه‌ای سخن می‌گوید که گویا حل مسائل فنی در گروی دیدار وی با رئیس‌جمهور ایران و تعاملات سیاسی آژانس و دولت چهاردهم است
اصرار چندباره مدیرکل آژانس برای دیدار با مسعود پزشکیان، این استنباط را به وجود آورده که مبادا او بخواهد به جای حل دغدغه‌های فنی جمهوری اسلامی ایران به دستکاری مولفه‌های سیاسی رو بیاورد.
گروسی به گونه‌ای سخن می‌گوید که گویا حل مسائل فنی در گروی دیدار وی با رئیس‌جمهور ایران و تعاملات سیاسی آژانس و دولت چهاردهم است.
این در حالی است که پیش‌شرط هرگونه تعامل با آژانس، مختومه شدن پرونده موسوم به موارد ادعایی است و این مطالبه با لابی‌گری سیاسی تلطیف نمی‌شود.
ناگفته نماند که نمایندگی ایران در سازمان ملل پیشتر در مورد موضوع به اصطلاح «دو مکان»، تأکید کرده بود که منشأ آن به اتهاماتی برمی‌گردد که از سوی یک طرف ثالث بد نیّت، یعنی رژیم اسرائیل مطرح می‌شود- رژیمی که تعهدی نسبت به هیچ‌یک از اسناد مرتبط با منع تسلیحات کشتار جمعی به ویژه معاهده منع‌گسترش سلاح‌های هسته‌ای ندارد.
از آن گذشته، گروسی سابقه اظهارات فراقانونی‌ای را دارد که در چارچوب کارکرد آژانس نمی‌گنجد و هنوز توضیحی درباره اینکه چرا برخی از گزارش‌های محرمانه این سازمان به رسانه‌ها درز پیدا می‌کند، ارائه نداده است.
تصویر گروسی از نیمه پر لیوان
تحقق پیش‌شرط‌های دولت چهاردهم برای «اشکال جدیدی از توافق» اگرچه ناممکن نیست، بسیار دشوار به نظر می‌رسد؛ چراکه ایران غرب را بسیار آزموده و در اغلب موارد دلسرد شده است. پس در شرایط فعلی هم رعایت احتیاط واجب است
خبرگزاری «رویترز» چندی پیش گفته بود که گروسی قصد دارد «به منظور آماده‌سازی بستر مذاکرات بین غرب و تهران درباره برنامه هسته‌ای ایران» راهی این کشور شود.
خود او هم بعد از دیداری که با «سیدعباس عراقچی» وزیر خارجه ایران در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل داشت، به رویترز گفته بود: آنچه می‌بینم، ابراز تمایل برای تعامل دوباره با ما «به ازای برداشتن تحریم‌های غربی» است.
مدیرکل آژانس همین دیروز سه‌شنبه در حاشیه نشست «کاپ ۲۹» در باکو، با هشدار درباره کاهش فرصت مانور دیپلماتیک، گفته بود: «برجام اکنون یک پوسته توخالی است.»
شاید این حرف تلخ به نظر بیاید، اما با اظهارات عراقچی در نخستین گفتگوی تلویزیونی در مقام وزیر خارجه ایران نسبتاً همخوانی دارد.
رئیس دستگاه دیپلماسی ایران گفته بود «برجام به آن شکل فعلی که وجود دارد قابل احیا نیست، به تعبیری حتما باید این سند دوباره باز شود، قسمت‌هایی از آن مورد تغییر واقع شود و این کار آسانی نیست. شما می‌دانید وقتی یک سندی باز می‌شود دیگر دوباره جمع کردن آن کار شاقی است … مذاکرات جدیدی باید شکل بگیرد.»
وی بعدا نیز تأکید کرد: برجام به شکل فعلی قابل احیا نیست ولی حتما اشکال دیگری برای توافق وجود خواهد داشت که ما دنبال خواهیم کرد.
مدیرکل آژانس اتمی در توجیه اینکه چرا در برخی موارد از چارچوب سنتی وظایف خود خارج می‌شود، گفته بود که «توافق هسته‌ای با ایران دو بعد سیاسی و فنی دارد و آژانس وظیفه دارد که بر ابعاد فنی نظارت و راستی‌آزمایی کند. اما برای جلوگیری از بحران هسته‌ای در خاورمیانه، باید برای موفقیت مذاکرات هسته‌ای تلاش کرد.»
اگر گروسی «سیاست‌ورزی» را جایگزین «سیاست‌زدگی» کند، ایران هم دلیلی نمی‌بیند که مانع تلاش او برای موفقیت «اشکال جدید توافق» شود که مدنظر دولت چهاردهم است.
همین دیروز، «فاطمه مهاجرانی» سخنگوی دولت در پاسخ به سوالی درخصوص احتمال مذاکره ایران و آمریکا، گفت: هر چیزی که مصالح کشور و آرمان‌های انقلاب اسلامی را تامین کند را دنبال خواهیم کرد و با رهبری رهبر انقلاب و تصمیمات درست شورای عالی امنیت ملی، راهکار مناسب را در پیش خواهیم گرفت.
تحقق پیش‌شرط‌هایی که مهاجرانی مطرح کرد، اگرچه ناممکن نیست، بسیار دشوار به نظر می‌رسد؛ چراکه ایران غرب را بسیار آزموده و در اغلب موارد دلسرد شده است. پس در شرایط فعلی هم رعایت احتیاط واجب است.
فعلاً آژانس و سازمان انرژی اتمی ایران روی اهمیت حفظ تعاملات به توافق رسیده‌اند. گام اول بعد از ورود گروسی به تهران این است که حسن نیت خود را نشان دهد و به ما ثابت کند که فشار‌های سیاسی باعث تغییر موضوعات حل‌وفصل‌شده میان دو طرف نخواهد شد و مسیر برای حرکت رو به جلو تا رفع همه مسائل باز است.