فرمان امام و انقلاب سواد؛ نهضتی که ایران را باسواد کرد!/ خشتی که معمار انقلاب از آن عمارتی عظیم ساخت
به گزارش خبرنگار آنا، بنیان‌گذار کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره) هفتمین روز از زمستان سال ۱۳۵۸ فرمانی صادر کردند که نقطه جهشی در میانگین سوادآموزی در کشور بود.
معمار کبیر انقلاب طی این فرمان به مقوله سواد آموزی تاکید موکد داشتند و در مهم‌ترین فراز‌های فرمان حضرت امام خمینی (ره) آمده است:
«ملت شریف ایران، از جمله نیاز‌های اولیه برای هر ملت که در ردیف بهداشت و مسکن، بلکه مهم‌تر از آنهاست، آموزش بر همگان است…
مایه بسی خجلت است در کشوری که مهد علم و ادب بوده و در سایه اسلام زندگی می‌کند، که طلب علم را واجب دانسته است ـ از نوشتن و خواندن محروم باشد.
باید در برنامه دراز مدت، فرهنگ وابسته کشورمان را به فرهنگ مستقل و خودکفا تبدیل کنیم…
تمامی بی‌سوادان برای یادگیری و تمام خواهران و برادران باسواد برای یاد دادن به پا خیزند و وزارت آموزش و پرورش با تمام امکانات به پا خیزد.
برادران و خواهران ایمانی! برای رفع این نقیصه دردآور بسیج شوید و ریشه این نقص را از بُن برکنید…
ائمه جماعات شهرستان‌ها و روستا‌ها مردم را دعوت نمایند و در مساجد و تکایا، با سوادان نوشتن و خواندن را به خواهران و برادران خود یاد بدهند و منتظر اقدامات دولت نباشند و در منازل شخصی، اعضای باسواد خانواده اعضای بی‌سواد را تعلیم کنند و بی‌سوادان از این امر سرپیچی نکنند…»
پس از صدور فرمان آن حضرت، سازمانی تحت عنوان «نهضت سواد آموزی» شکل گرفت که بعد‌ها به یکی از مهم‌ترین تحولات آموزشی در تاریخ معاصر کشور تبدیل شد.
برای درک هر چه بهتر آنچه به سبب تشکیل نهضت سواد آموزی در ایران رقم خورد، مقایسه وضعیت سوادآموزی قبل و بعد از انقلاب ضروری است. از همین رودر ادامه به بررسی تفاوت‌های این دو دوره و دستاورد‌های نهضت سوادآموزی پس از انقلاب اسلامی ایران خواهیم پرداخت.
پیش از شکلگیری انقلاب اسلامی ایران، جمعیت کشور چیزی بالغ بر ۳۶ میلیون نفر بود، در سال‌های قبل از انقلاب اکنون به بیش از ۸۵ میلیون نفر رسیده است و به گفته مسئولان از جمله اظهارات اخیر رئیس سازمان نهضت سوادآموزی نرخ باسوادی به ۹۷ درصد رسیده است.
میزان باسوادی جمعیت ۶ سال و بیشتر کشور در سال‌های ۱۳۳۵، ۱۳۴۵ و ۱۳۵۵ به ترتیب ۱۵، ۲۸ و ۴۱.۷ درصد بوده است. نرخ سواد مناطق روستایی در این سال‌ها نیز به ترتیب ۱۰، ۱۵ و ۲۵ درصد بوده است.
برخی از کارشناسان و مردم شناسان نرخ باسوادی را معادل اندازه سرمایه انسانی در هر منطقه می‌دانند و وضعیت سواد در ایران قبل و بعد از انقلاب اسلامی، نشانه‌های روشنی از تغییرات عمده در سیاست‌ها، ساختار‌ها و اولویت‌های اجتماعی و فرهنگی کشور را به نمایش می‌گذارد.
در واقع با شکل گیری نهضت سوادآموزی در پس از پیروزی انقلاب اسلامی تغییرات قابل توجهی در میزان بی‌سوادی ایرانیان شکل گرفت. در ادوار پیش از انقلاب اسلامی، شاخص‌ها نرخ باسوادی ایران را در کمترین میزان خود نشان میداد.
بر اساس آمار‌های رسمی سال ۱۳۵۵ (۱۹۷۶ میلادی)، تنها حدود ۴۷٫۵٪ از جمعیت ایران باسواد بودند. این آمار نشان میداد که شکاف عمیقی بین مردان و زنان وجود دارد؛ نرخ باسوادی مردان ۶۱٫۸٪ بود، در حالی که تنها ۳۵٫۵٪ از زنان باسواد بودند.
در مناطق روستایی و محروم، وضعیت به مراتب بدتر بود. بسیاری از کودکان به دلیل فقر، نبود امکانات آموزشی و دوری از مراکز شهری، از تحصیل بازمی‌ماندند. برنامه‌های سوادآموزی قبل از انقلاب، مانند «سپاه دانش»، اگرچه تلاش‌هایی برای بهبود وضعیت داشتند، اما به دلیل کمبود منابع و نبود زیرساخت‌های کافی، نتوانستند تأثیر گسترده‌ای بگذارند.
تأسیس نهضت سوادآموزی و جهش آموزشی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، امام خمینی (ره) با تأسیس نهضت سوادآموزی در سال ۱۳۵۸، مبارزه با بی‌سوادی را به یکی از اولویت‌های اصلی کشور تبدیل کرد. این سازمان با بسیج نیرو‌های داوطلب و استفاده از روش‌های نوین آموزشی، تلاش کرد تا سواد را در سراسر کشور، به‌ویژه در مناطق محروم و روستایی، گسترش دهد.
بر اساس آمار‌های سال ۱۳۹۵ (۲۰۱۶ میلادی)، نرخ باسوادی در ایران به حدود ۸۷٫۶٪ رسید. این آمار نشان‌دهنده رشد قابل توجهی است: نرخ باسوادی مردان به ۹۱٫۲٪ و نرخ باسوادی زنان به ۸۴٫۲٪ افزایش یافت. در مناطق روستایی نیز نرخ باسوادی به حدود ۸۰٪ رسید که نشان‌دهنده کاهش چشمگیر شکاف آموزشی بین شهر و روستا است.
دستاورد‌ها و چالش‌های پیش‌رو
نهضت سوادآموزی پس از انقلاب، با اجرای برنامه‌هایی مانند آموزش بزرگسالان، کاهش شکاف جنسیتی و گسترش سواد در مناطق محروم، توانست دستاورد‌های قابل توجهی کسب کند. با این حال، هنوز چالش‌هایی مانند بی‌سوادی مطلق در برخی مناطق مرزی و محروم، نیاز به آموزش مهارت‌های پایه و مقابله با بازگشت به بی‌سوادی وجود دارد.
نهضت سوادآموزی؛ از فرمان امام تا دستاورد‌های ۴۵ ساله
در همین راستا چندی پیش عبدالرضا فولادوند راد، رئیس سازمان نهضت سوادآموزی، طی آخرین نشست خبری خود با اهال رسانه به تشریح دستاورد‌های ۴۵ ساله این سازمان پرداخت و تأکید کرد: نهضت سوادآموزی یکی از مهم‌ترین دستاورد‌های انقلاب اسلامی است که با فرمان حضرت امام خمینی (ره) در هفتم دی‌ماه ۱۳۵۸ شکل گرفت و مسیر توسعه کشور را هموار کرد.
فرمان امام و تأسیس نهضت سوادآموزی
فولادوند راد با اشاره به فرمان تاریخی امام خمینی (ره) برای تشکیل نهضت سوادآموزی، گفت: حضرت امام تنها ۳۲ روز پس از صدور فرمان تشکیل بسیج، دستور تأسیس سازمانی با رنگ و بوی فرهنگی را صادر کردند. ایشان به خوبی می‌دانستند که راه پیشرفت کشور، توسعه سواد و آگاهی مردم است. امام (ره) معتقد بودند که دوری از استعمار و دستیابی به استقلال واقعی، تنها با سوادآموزی و باسواد شدن مردم ممکن است.
وی افزود: امام خمینی (ره) از همه باسوادان خواستند تا در این عرصه نقش‌آفرینی کنند و از همه بی‌سوادان نیز خواستند تا پشت میز بنشینند و خواندن و نوشتن را یاد بگیرند. این فرمان، آغازگر حرکتی بزرگ در تاریخ آموزش ایران بود.
دستاورد‌های ۴۵ ساله نهضت سوادآموزی
رئیس سازمان نهضت سوادآموزی با اشاره به دستاورد‌های این سازمان در چهار دهه گذشته، گفت: در ۴۵ سال گذشته، نهضت سوادآموزی دستاورد‌های ملی و بین‌المللی چشمگیری داشته است. ما موفق به کسب شش جایزه برتر در سطح جهانی شده‌ایم و فعالیت‌هایمان مورد تقدیر سازمان‌های بین‌المللی قرار گرفته است.
وی به آمار‌های رشد سواد در کشور اشاره کرد و افزود: نرخ باسوادی در ایران از ۴۷٫۵٪ در سال ۱۳۵۵ به بیش از ۹۷٪ در حال حاضر رسیده است. این رشد، به‌ویژه در میان زنان و مناطق روستایی، بسیار چشمگیر بوده است. نرخ باسوادی زنان پس از انقلاب دو و نیم برابر افزایش یافته و در مناطق روستایی نیز شاهد رشد قابل توجهی بوده‌ایم.
فعالیت‌های گسترده نهضت سوادآموزی
فولادوند راد به فعالیت‌های متنوع نهضت سوادآموزی در طول چهار دهه گذشته اشاره کرد و گفت: ما در زندان‌ها و ندامتگاه‌ها کلاس‌های سوادآموزی برگزار کرده‌ایم و حدود ۸۰۰ هزار زندانی تحت پوشش این برنامه‌ها قرار گرفته‌اند. همچنین در پادگان‌ها و میان اتباع خارجی نیز فعالیت‌های آموزشی گسترده‌ای داشته‌ایم.
وی افزود: در مجموع، حدود ۱۱ میلیون نفر در ۴۵ سال گذشته توسط سازمان نهضت سوادآموزی باسواد شده‌اند. این آمار نشان‌دهنده تأثیرگذاری بالای این سازمان در کاهش نرخ بی‌سوادی در کشور است.
تعریف جدید سواد و نیاز‌های امروز
رئیس سازمان نهضت سوادآموزی با اشاره به تعاریف جدید سواد از سوی یونسکو، گفت: از سال ۱۹۱۵ تاکنون، یونسکو چهار تعریف از سواد ارائه کرده است. در ابتدا، سواد به معنای توانایی خواندن و نوشتن به زبان مادری بود. سپس، آشنایی با زبان خارجی و کاربرد آن به تعریف سواد اضافه شد. در تعریف سوم، ۱۲ مهارت به سواد اضافه شد و امروز، سواد به معنای توانایی حل مشکلات زندگی است.
وی تأکید کرد: امروز، جامعه هدف ما که افراد ۱۰ تا ۴۹ ساله هستند، نیازمند مهارت‌هایی فراتر از خواندن و نوشتن هستند. آنها باید بتوانند مشکلات زندگی خود را حل کنند و این همان معنای جدید سواد است.
نهضت سوادآموزی پس از انقلاب اسلامی، گام‌های بلندی در جهت کاهش نرخ بی‌سوادی و گسترش آموزش در سراسر کشور برداشته است. اگرچه چالش‌هایی مانند بی‌سوادی در مناطق محروم و مرزی همچنان وجود دارد، اما دستاورد‌های این نهضت نشان‌دهنده تحولی بزرگ در نظام آموزشی ایران است.
برای دستیابی به جامعه‌ای کاملاً باسواد، تقویت زیرساخت‌ها، افزایش دسترسی به آموزش در مناطق محروم و استفاده از تکنولوژی‌های نوین آموزشی ضروری است
برای دستیابی به جامعه‌ای کاملاً باسواد، تقویت زیرساخت‌ها، افزایش دسترسی به آموزش در مناطق محروم و استفاده از تکنولوژی‌های نوین آموزشی ضروری است. نهضت سوادآموزی با ادامه این مسیر، می‌تواند به یکی از موفق‌ترین برنامه‌های آموزشی در تاریخ ایران تبدیل شود.
نهضت سوادآموزی پس از انقلاب اسلامی، گام‌های بلندی در جهت کاهش نرخ بی‌سوادی و گسترش آموزش در سراسر کشور برداشته است. اگرچه چالش‌هایی مانند بی‌سوادی در مناطق محروم و مرزی همچنان وجود دارد، اما دستاورد‌های این نهضت نشان‌دهنده تحولی بزرگ در نظام آموزشی ایران است.
برای دستیابی به جامعه‌ای کاملاً باسواد، تقویت زیرساخت‌ها، افزایش دسترسی به آموزش در مناطق محروم و استفاده از تکنولوژی‌های نوین آموزشی ضروری است. نهضت سوادآموزی با ادامه این مسیر، می‌تواند به یکی از موفق‌ترین برنامه‌های آموزشی در تاریخ ایران تبدیل شود.