معرفی سریال فوق لیسانسه ها

سریال فوق لیسانسه ها، به کارگردانی سروش صحت، فصل سوم مجموعه پرطرفدار «لیسانسه ها» است که با همان لحن کمدی اجتماعی و هوشمندانه خود، به ادامه چالش های زندگی سه شخصیت اصلی، حبیب، مازیار و مسعود، می پردازد. این مجموعه تلویزیونی با رویکردی متفاوت، مشکلات جوانان را با نگاهی عمیق تر و گاهی فراتر از کلیشه های رایج به تصویر کشید.

این سریال که از شبکه سه سیما پخش شد، توانست بار دیگر توجه مخاطبان زیادی را به خود جلب کند و با سبک خاص خود، از دیگر آثار کمدی تلویزیونی متمایز شود. فوق لیسانسه ها نه تنها به مشکلات روزمره جامعه می پردازد، بلکه با ظرافت های هنری، زوایای پنهان تری از زندگی شهری و معضلات ارتباطی را نیز واکاوی می کند و بیننده را به تامل وامی دارد.

از لیسانسه ها تا فوق لیسانسه ها: پیش زمینه و سیر تحول

مجموعه تلویزیونی «لیسانسه ها» با دو فصل قبلی خود، بستری برای روایت داستان سه جوان فراهم آورد که پس از دوران لیسانس با چالش های مختلفی دست وپنجه نرم می کردند. این سریال، که با استقبال گسترده مخاطبان همراه شد، به دلیل نوع کمدی خاص و نگاه متفاوت به مسائل اجتماعی مورد توجه قرار گرفت.

نگاهی کوتاه به فصل های اول و دوم لیسانسه ها

«لیسانسه ها» به کارگردانی سروش صحت و نویسندگی مشترک او و ایمان صفایی، از سال ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۶ در دو فصل از شبکه سه سیما پخش شد. فصل اول این سریال در ۲۸ قسمت و فصل دوم در ۴۱ قسمت تولید و به روی آنتن رفت. داستان لیسانسه ها حول محور زندگی سه دوست صمیمی، حبیب (با بازی هوتن شکیبا)، مازیار (با بازی امیر کاظمی)، و مسعود (با بازی امیرحسین رستمی) می چرخید. هر یک از این شخصیت ها با مشکلات خاص خود روبه رو بودند.

حبیب، جوانی متمول اما به شدت تنها بود که برای یافتن همسر به هر دری می زد و در برقراری ارتباطات اجتماعی بسیار ضعف داشت. مازیار، در خانواده ای پر چالش زندگی می کرد؛ پدری معتاد و مادری که از او جدا شده بود، او را به فکر مهاجرت می انداخت. مسعود نیز در آستانه ازدواج با ترانه (متین ستوده) بود اما مشکلات مالی و اختلافات با خانواده همسرش، زندگی را برایش دشوار کرده بود. این سه شخصیت، در کنار هم و در مسیر پر پیچ و خم زندگی، موقعیت های کمدی تلخ و شیرینی را رقم می زدند که برای بسیاری از بینندگان قابل لمس بود. بازخوردهای اولیه مخاطبان نشان از محبوبیت این مجموعه داشت و این استقبال، راه را برای ساخت فصل های بعدی باز کرد.

جزئیات کامل سریال فوق لیسانسه ها

با پایان یافتن فصل دوم لیسانسه ها، داستان این سه جوان وارد مرحله جدیدی شد که تحت عنوان «فوق لیسانسه ها» ادامه یافت. این فصل، همانند دو فصل پیشین، با هدف پرداختن به معضلات اجتماعی و جوانان اما با رویکردی پخته تر و چالش های پیچیده تر، به تصویر کشیده شد.

کارگردان، نویسنده و تهیه کننده

سروش صحت، کارگردان خلاق و متفاوت سینما و تلویزیون ایران، سکان هدایت «فوق لیسانسه ها» را نیز بر عهده داشت. او که به خاطر سبک خاص و طنز هوشمندانه اش شناخته می شود، در این مجموعه نیز امضای خود را به جای گذاشت. فیلمنامه این سریال همچون فصل های پیشین، حاصل همکاری مشترک و هنرمندانه سروش صحت و ایمان صفایی بود. این زوج هنری توانستند با قلم خود، داستان هایی را خلق کنند که هم خنده بر لبان مخاطبان می آورد و هم آنها را به فکر فرو می برد. مسئولیت تهیه کنندگی این مجموعه نیز بر عهده رضا جودی بود که با تجربه خود، زمینه ساز تولید این اثر شد.

تاریخ و زمان پخش

سریال «فوق لیسانسه ها» در ۲۸ قسمت ۴۰ دقیقه ای تولید شد و پخش آن از تاریخ ۱۷ آبان ۱۳۹۸ آغاز شد و در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۹۸ به پایان رسید. این مجموعه از شبکه سه سیما، شبکه اصلی پخش کننده سریال های «لیسانسه ها»، به روی آنتن رفت و توانست در بازه زمانی پخش خود، مخاطبان زیادی را جذب کند. تعداد قسمت ها و زمان پخش منظم، به مخاطبان امکان می داد تا با داستان شخصیت ها همراه شوند و پیگیری مستمری از سرنوشت آن ها داشته باشند.

خلاصه داستان فوق لیسانسه ها

فصل سوم این مجموعه، دقیقاً از جایی آغاز می شود که فصل قبل به پایان رسید؛ حبیب، مازیار و مسعود تصمیم می گیرند به تحصیلات خود ادامه دهند و این بار در مقطع فوق لیسانس با چالش های جدیدی دست و پنجه نرم کنند.

• حبیب (هوتن شکیبا) همچنان در حسرت ازدواج به سر می برد و این بار با پافشاری بیشتری به دنبال یافتن نیمه گمشده اش است. فوت مادرش نیز بُعد جدیدی به شخصیت او می بخشد و تنهایی هایش را عمیق تر می کند. او تلاش می کند تا با وجود تمام موانع، راهی برای تشکیل خانواده بیابد و این مسیر، موقعیت های کمدی فراوانی را خلق می کند.
• مازیار (امیر کاظمی) که در دانشگاه شاگرد اول رشته تاریخ شده، سعی دارد طرح های نوآورانه خود را برای کسب درآمد اجرایی کند. او همچنین در تلاش است تا زندگی مشترکش با شادی را سامان دهد و پدرش، رحیم (کاظم سیاحی)، را از دام اعتیاد نجات دهد. مواجهه با واقعیت های پس از ترک اعتیاد پدر، بخش مهمی از زندگی مازیار را در بر می گیرد.
• مسعود (امیرحسین رستمی) و ترانه (متین ستوده) که در پایان فصل قبل ازدواج کرده بودند، حالا صاحب فرزند شده اند. مسعود در این فصل درگیر مشکلات مربوط به پایان نامه فوق لیسانس و دغدغه های پدری است. او باید بین تحصیل، کار و مسئولیت های خانوادگی اش تعادل برقرار کند و همین مسئله، او را با چالش های بسیاری روبه رو می سازد.
• در کنار این سه شخصیت اصلی، روابط شخصیت های فرعی نیز دستخوش تغییر و تحول می شود. از جمله مهم ترین آن ها، ماجرای عاشقانه عباس نقوی (سیاوش چراغی پور) و مامان خانم (رویا میرعلمی) است که با مخالفت شدید حبیب و رحیم مواجه می شود و موقعیت های کمدی جدیدی را به وجود می آورد. رحیم نیز که اعتیاد را ترک کرده، همچنان تحت بدگمانی های اطرافیان است که گاهی او را تا مرز بازگشت به اعتیاد سوق می دهد.

فوق لیسانسه ها با همان طنز کلامی و موقعیت های منحصر به فرد خود، به سراغ مسائل روز جامعه از جمله بیکاری، مشکلات ازدواج، چالش های تحصیل و مسئولیت های خانوادگی می رود و آنها را با نگاهی نقادانه و گاهی طعنه آمیز به نمایش می گذارد.

بازیگران سریال فوق لیسانسه ها: چهره های آشنا و نقش آفرینی های درخشان

یکی از نقاط قوت مجموعه «لیسانسه ها» و به تبع آن «فوق لیسانسه ها»، حضور بازیگران توانمندی بود که توانستند با نقش آفرینی های خود، شخصیت ها را باورپذیر و دلنشین کنند.

بازیگران اصلی و نقش هایشان

• هوتن شکیبا در نقش حبیب: شکیبا با توانایی مثال زدنی خود در خلق شخصیت های کمدی و دراماتیک، حبیب را به کاراکتری دوست داشتنی و در عین حال پیچیده تبدیل کرد. او با مشکلات ارتباطی و تنهایی اش، آینه ای از بخشی از جامعه جوان است.
• امیر کاظمی در نقش مازیار: کاظمی با بازی خود، شخصیت مازیار را که درگیر معضلات خانوادگی و اجتماعی بود، به خوبی به تصویر کشید. تلاش های او برای بهبود زندگی پدر و رسیدن به موفقیت، برای بیننده ملموس بود.
• امیرحسین رستمی در نقش مسعود: رستمی با بازی روان و طنزآمیز خود، نقش مسعود را که بین دغدغه های تحصیل، کار و زندگی مشترک در نوسان بود، به شخصیتی قابل همذات پنداری تبدیل کرد.

لیست کامل بازیگران و نقش های فرعی

علاوه بر بازیگران اصلی، بسیاری از چهره های محبوب و کاربلد سینما و تلویزیون نیز در نقش های فرعی و مکمل حضور داشتند که به غنای سریال افزودند. از جمله:

• متین ستوده (ترانه)
• رویا میرعلمی (مامان خانم)
• بهنام تشکر (آقای پلیس)
• بیژن بنفشه خواه (آقای مهاجر)
• کاظم سیاحی (رحیم، پدر مازیار)
• سیاوش چراغی پور (عباس نقوی)
• عزت الله مهرآوران (پدر حبیب)
• افشین سنگ چاپ
• تبسم هاشمی
• مریم سرمدی
• پریسا مقتدی
• فرخنده فرمانی زاده
• فرید اخباری
• مهدی ربیعی
• نیلوفر هوشمند
• مرتضی علی آبادی
• هنرمند خردسال: عرفان برزین
• با هنرمندی: مهران رجبی، نیلوفر شهیدی، آیدا نامجو، آتنه فقیه نصیری و …

تغییرات در ترکیب بازیگران و دلایل آن

یکی از نکات جالب توجه در «فوق لیسانسه ها»، پرداختن صریح به تغییرات در ترکیب بازیگران بود. این مسئله که در اصطلاح سینمایی «شکستن دیوار چهارم» نامیده می شود، با هوشمندی تمام در خود سریال به نمایش گذاشته شد. شخصیت ها مستقیماً با دوربین صحبت می کردند و به حذف برخی بازیگران یا تغییر لوکیشن ها اشاره می کردند. به عنوان مثال، در قسمت های ابتدایی فصل سوم، شخصیت ها به نبود بهنام تشکر (آقای پلیس) اشاره کرده و دلیل آن را کم بودن سکانس های مربوط به او عنوان می کردند. این رویکرد نه تنها برای مخاطب جنبه کمدی داشت، بلکه بر بعد پسامدرن سریال می افزود.

گریم و ظاهر جدید بازیگران

با شروع فصل «فوق لیسانسه ها»، تغییرات ظاهری برخی بازیگران نیز مورد توجه قرار گرفت، به ویژه گریم و ظاهر جدید هوتن شکیبا در نقش حبیب. این تغییرات، در راستای تحول شخصیت ها و متناسب با فضای جدید داستان صورت گرفته بود که به باورپذیری و عمق بخشیدن به کاراکترها کمک می کرد.

چرا فوق لیسانسه ها متفاوت است؟ تحلیلی بر رویکرد پسامدرن سریال

«فوق لیسانسه ها» صرفاً یک کمدی سرگرم کننده نبود؛ این سریال به دلیل رویکرد هنری خاص و بهره گیری از عناصر پسامدرن در ساختار و روایت خود، اثری قابل تأمل در تاریخ تلویزیون ایران به شمار می رود. این تمایز، همان چیزی است که برخی مخاطبان آن را «عجیب و غریب» یا «بی نمک» می خواندند، چرا که از چارچوب های طنز رئالیستی رایج در صدا و سیما فاصله گرفته بود.

پسامدرنیسم چیست؟ (توضیح ساده و مختصر برای مخاطب عمومی)

پسامدرنیسم را می توان نوعی «وضعیت» یا «نگرش» دانست که نسبت به «فراروایت ها» یا «داستان های بزرگ» بدگمان است و آنها را زیر سوال می برد. فراروایت ها داستان ها یا تئوری های کلی هستند که سعی می کنند همه چیز را توضیح دهند و به زندگی معنایی واحد ببخشند؛ مثل «همیشه حق با خوبی است و بدی شکست می خورد» یا «تلاش بی وقفه همیشه به موفقیت منجر می شود». پسامدرنیسم به این کلیشه ها و پایان های از پیش تعیین شده شک دارد و می خواهد نشان دهد که واقعیت پیچیده تر و آشفته تر از آن است که در قالب یک داستان منظم و با پایان خوش بگنجد.

«فراداستان» یا «فراروایت» در ادبیات، به متنی اشاره دارد که خود به داستان بودنش اذعان می کند و به مخاطب یادآوری می کند که در حال تماشای یک اثر تخیلی است، نه واقعیت محض. این رویکرد، مرز بین واقعیت و داستان را محو می کند و ذهن مخاطب را به چالش می کشد.

نفی فراروایت ها و شکستن کلیشه ها

«فوق لیسانسه ها» به شکل جسورانه ای از فراروایت های داستان گویی در تلویزیون ایران فاصله گرفت. بسیاری از سریال های طنز رایج در ایران، مسیری مشخص و قابل پیش بینی را طی می کنند و معمولاً با پایانی خوش به اتمام می رسند؛ مثلاً مشکلات قهرمان داستان حل می شود، عشق ها به سرانجام می رسند و همه چیز سر جای خود قرار می گیرد. اما در این سریال، انتظارات مخاطب به چالش کشیده می شود.

در وضعیت پسامدرن، دیگر خبری از آن شرایط همیشگی (مثلاً بهروزی شخصیت) نیست، بلکه تمام انتظارات و عادت های مخاطب فرو می ریزد.

یکی از مثال های بارز این رویکرد، سرنوشت شخصیت مازیار بود. در حالی که او با مشکلات عدیده ای مانند اعتیاد پدر و بیماری او دست و پنجه نرم می کرد و برای رهایی از این وضع به ورزش اسکیت روی آورده بود، انتظار می رفت در مسابقات ورزشی به موفقیت چشمگیری دست یابد. اما «لیسانسه ها» و سپس «فوق لیسانسه ها» این کلیشه را در هم شکست. مازیار نه تنها قهرمان نشد، بلکه با شکستی مفتضحانه مواجه شد. این نفی «پایان خوش» متعارف، نمونه ای روشن از رویکرد پسامدرن سریال بود.

مثال دیگر مربوط به شخصیت حبیب است. در اغلب سریال های کمدی، شخصیت اصلی که به دنبال ازدواج است، در نهایت به این آرزوی خود می رسد. اما حبیب، با وجود تلاش های بسیار و نزدیک شدن مکرر به آرزویش، هرگز به ازدواج دست پیدا نمی کند. این نفی مکرر فرارویت «پایان خوش عروسی»، از عادت های ذهنی مخاطب ایرانی فاصله می گرفت و او را با موقعیتی آشنایی زدایانه روبه رو می کرد.

شکستن دیوار چهارم و آشکارسازی تصنع

یکی دیگر از مولفه های برجسته پسامدرن در «فوق لیسانسه ها»، «آشکارسازی تصنع» بود. این تکنیک، که در اصطلاح سینمایی به «شکستن دیوار چهارم» معروف است، زمانی رخ می دهد که شخصیت ها مستقیماً با دوربین صحبت می کنند و به مخاطب یادآوری می کنند که در حال تماشای یک سریال تلویزیونی هستند.

در این سریال، شاهد این اتفاق به کرات بودیم. شخصیت ها نه تنها با دوربین حرف می زدند، بلکه حتی به مسائل پشت صحنه، تغییرات بازیگران، و حتی لوکیشن ها اشاره می کردند. مثلاً، در آغاز فصل سوم، حبیب، مازیار و مسعود رو به دوربین به مخاطبان سلام کرده و در مورد تغییرات این فصل، حذف برخی بازیگران و اضافه شدن نفرات جدید صحبت می کردند. این کار باعث می شد مرز بین داستان و واقعیت برای بیننده مخدوش شود و او را به فکر وا دارد که چه چیزی واقعی است و چه چیزی داستان. این رویکرد هجوآمیز، از تمایلات هنرمندان پسامدرن برای دور شدن از شیوه های سنتی داستان گویی و پنهان کردن تمهیدات هنری سرچشمه می گیرد.

نمود گفتمان در شخصیت ها

مفهوم «گفتمان» که توسط میشل فوکو مطرح شد، به سیستمی از ایده ها و باورها اشاره دارد که جامعه ای خاص را در بر می گیرد و بر نحوه تفکر و رفتار افراد تاثیر می گذارد. این گفتمان ها، هویت فرد را شکل می دهند. در «لیسانسه ها» و «فوق لیسانسه ها»، شخصیت حبیب نمود بارز تاثیرپذیری از گفتمان حاکم بر جامعه است.

نگاهی به اتاق حبیب، با پوسترهای خوانندگان و اشخاص عامه پسند مانند سالار عقیلی، بروسلی و بهنام بانی، نشان می دهد که چگونه او تحت تاثیر سلیقه های عمومی و جریان های رایج قرار گرفته است. علاقه شدید او به چهره های تلویزیونی محبوب میان عامه مردم مانند احسان علیخانی نیز، گویای همین تاثیرپذیری است. حبیب که توانایی حداقلی در برقراری روابط اجتماعی ندارد و به شدت تنهاست، به دلیل تاثیرپذیری بیش از حد از گفتمان حاکم بر جامعه، به شخصیتی بی هویت تبدیل شده است که هویت مستقلی از خود ندارد. این بی هویتی، عملاً او را از برقراری هرگونه ارتباط معنادار باز می دارد و به یکی از جنبه های تلخ و در عین حال کمدی شخصیت او تبدیل می شود.

واکنش مخاطبان

طبیعی بود که چنین رویکردی با واکنش های متفاوتی از سوی مخاطبان روبه رو شود. در جامعه ای که سال ها با سریال های رئالیستی و چارچوب مند تلویزیون مانند «ستایش»، «متهم گریخت» یا «خانه به دوش» انس گرفته بود، یک سریال با المان های پسامدرن ممکن بود عجیب و غریب به نظر برسد. القابی مانند «بی نمک» یا «عجیب و غریب» که به «لیسانسه ها» و «فوق لیسانسه ها» نسبت داده می شد، اغلب از همین عدم آشنایی مخاطب با این نوع روایت نشأت می گرفت. با این حال، بسیاری از منتقدان و علاقه مندان به هنر، این سریال را جسورانه و متفاوت دانسته و به دلیل شکستن تابوها و کلیشه های رایج در کمدی تلویزیون ایران، آن را ستایش کردند.

حواشی و نکات جالب پشت صحنه فوق لیسانسه ها

تولید یک سریال تلویزیونی، همواره با چالش ها و نکات جالبی در پشت صحنه همراه است که برای مخاطبان کنجکاو، جذابیت خاص خود را دارد. «فوق لیسانسه ها» نیز از این قاعده مستثنی نبود.

محل فیلمبرداری و لوکیشن ها

بخش عمده ای از فیلمبرداری «فوق لیسانسه ها» در دانشگاه خوارزمی واقع در خیابان مفتح تهران انجام شد. این انتخاب، به فضای دانشجویی و تحصیلات تکمیلی شخصیت ها ارتباط داشت و به تصویر کشیدن محیط دانشگاهی کمک شایانی می کرد. علاوه بر دانشگاه، یکی دیگر از لوکیشن های اصلی سریال، خانه ای در منطقه ژاندارمری بود که محل زندگی شخصیت ها و بستری برای بخش های زیادی از داستان بود. تهیه کننده سریال، رضا جودی، از ساخت و ساز لوکیشن اصلی و آغاز فیلمبرداری در اواخر فروردین ماه ۹۸ خبر داده بود.

نظرات کارگردان و بازیگران در مورد سریال

سروش صحت، کارگردان سریال، بارها تاکید کرده بود که «لیسانسه ها» و به تبع آن «فوق لیسانسه ها» طنزی است که بر اساس روایت های جامعه و مشکلات آن شکل گرفته و مخاطبان توانسته اند با لحظه به لحظه آن همذات پنداری کنند. او اشاره کرده بود که همین واکنش مثبت و همراهی مردم، انگیزه اصلی برای نگارش و تولید فصل جدید با عنوان «فوق لیسانسه ها» بوده است. صحت همچنین بیان کرده بود که این سریال در ادامه فصول قبلی ساخته می شود و قرار بود پس از اتمام یک پروژه سینمایی که درگیر آن بود، به طور کامل وارد فاز تولید شود.

امیر کاظمی، بازیگر نقش مازیار، نیز درباره تغییرات و مراحل تولید سریال صحبت کرده بود. او به بازنویسی دو قسمت ابتدایی سریال پس از جلسات اولیه اشاره کرد و گفت که با اتمام پروژه سینمایی سروش صحت، تولید «فوق لیسانسه ها» در اسفند ماه ۹۷ کلید خورده است. این اظهارات نشان می دهد که تیم تولید، با دقت و وسواس زیادی در حال آماده سازی سریال برای مخاطبان بودند.

چالش های تولید و بازنویسی فیلمنامه

ساخت سریالی با ابعاد «فوق لیسانسه ها» و با توجه به نگاه خاص کارگردان، قطعاً با چالش هایی همراه بود. از جمله این چالش ها می توان به فرآیند طولانی بازنویسی فیلمنامه اشاره کرد که حتی پس از شروع جلسات اولیه و نگارش چند قسمت، به دلیل نیاز به بهینه سازی و هماهنگی بیشتر، دوباره مورد بازبینی قرار گرفت. این دقت و وسواس در نگارش، نشان از اهمیت کیفیت محتوا برای سازندگان بود و به پختگی نهایی سریال کمک کرد.

---

جمع بندی و کلام آخر

سریال «فوق لیسانسه ها»، در ادامه مسیر «لیسانسه ها»، توانست بار دیگر خود را به عنوان یکی از مجموعه های کمدی متفاوت و قابل تأمل در تلویزیون ایران مطرح کند. این سریال نه تنها مخاطبان را با طنز موقعیت و کلامی خود خندانده، بلکه با پرداختن به مسائل عمیق اجتماعی و بهره گیری از رویکردهای هنری نوین مانند پسامدرنیسم و شکستن دیوار چهارم، مرزهای کمدی تلویزیونی را جابجا کرده است.

از چالش های روزمره جوانان در مسیر تحصیل و ازدواج گرفته تا مشکلات خانوادگی و اجتماعی، همگی در بستری از طنز هوشمندانه به نمایش گذاشته شدند. شخصیت پردازی های قوی و بازی های درخشان بازیگران، به ویژه هوتن شکیبا، امیر کاظمی و امیرحسین رستمی، به باورپذیری و محبوبیت این اثر افزود.

«فوق لیسانسه ها» فراتر از یک سرگرمی صرف، به آینه ای برای انعکاس بخش هایی از واقعیت جامعه بدل شد که شاید در کمتر اثر کمدی به این عمق به آن ها پرداخته شده باشد. این مجموعه، با نگاهی متفاوت به پایان های از پیش تعیین شده و عادت های ذهنی مخاطب، توانست گفتمانی نو در فضای کمدی تلویزیون ایران ایجاد کند و جایگاهی خاص برای خود دست و پا کند. تماشای این سریال، نه تنها تجربه ای از خنده و سرگرمی است، بلکه فرصتی برای اندیشیدن به ابعاد پنهان تر زندگی و هنر نیز محسوب می شود.